ကစၢ်ယွၤထံၣ်တၢ်, နၢ်ပၢၢ်တၢ်, ဒီးသးအိၣ်တၢ်
တဘျီတခီၣ် တၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ဒိဆါ လၢစဲဘူးဃာ်ယံာ်ထၢဒီး ယလီၤဘှံးလီၤဘှါအဃိ လၢဟံၣ်ပူၤ ယတရ့ဒီးပှၤနီတဂၤ, ယအိၣ်ထဲတဂၤဒီး ယအိၣ်သယုၤယဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ယတူၢ်ဘၣ်ဒ် ကစၢ်ယွၤဒီး ပှၤဂုၤပှၤဂၤတဖၣ် တထံၣ်ယၤ ဒီးမၤသးဒ်အဝဲသ့ၣ်လဲၤသဒၣ်ယၤန့ၣ်လီၤ. လၢမုၢ်ဂီၤန့ၣ် ယဟးဒီး ယထွံၣ်ဖိ ဒီးယဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်အခါ လၢယသးပူၤ ယဂဲၤလိာ်ဒီး တၢ်သးတမုာ် လၢယတူၢ်ဘၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် ယထံၣ်စိ မ့ၣ်ပီယူၤ(hot-air balloon) အိၣ်လၢတၢ်အယံၤတဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢ အဒိးမ့ၣ်ပီၤယူၤတဖၣ် ထံၣ်ဘၣ် လီၢ်ဘၢၣ်ကဝီၤ တၢ်အိၣ်သးမၤသးတဖၣ်, ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ် ထံၣ်ယၤ နီၢ်နီၢ်တသ့ဘၣ်. ဖဲယဟးကျဲလၢဟ့ၣ်ကပိာ်ကပၤအခါ ယသါသဖှိထီၣ်ဒီး ဆိကမိၣ်ထီၣ်လၢ လၢဟံၣ်တဖျၢၣ်အံၤအပူၤ ပှၤအီၣ်လၢပဲတြီကးဃာ်သးလီၢ်ခံ, ဒီးတဘၣ်တၢ်ထံၣ်အီၤ, ဒီးတူၢ်ဘၣ်ဝဲဒ်မ့ၢ်ပှၤလၢ အလုၢ်အပှ့ၤတအိၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ကအိၣ်အါထဲလဲၣ်ညါလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲယတၢ်ဟးကျဲဝံၤဝဲန့ၣ် ယဃ့ယွၤလၢ ကဟ့ၣ်ယၤ တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် ဒ်သိးယကဒုးသ့ၣ်ညါဘၣ် ပှၤအိၣ်လၢ ယကပိာ်ကပၤတဖၣ် ကသ့ၣ်ညါလၢ ယထံၣ်အဝဲသ့ၣ် ဒီးသးအိၣ်အဝဲသ့ၣ်, ဒီးကစၢ်ယွၤစ့ၢ်ကီး သ့ၣ်ညါဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
ကစၢ်ယွၤတ့လီၤပာ် ဆၣ်တဖၣ် လၢအထးခိၣ်တၢ်ကတိၤ…
ကစၢ်တၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်တဖၣ် လၢဘၣ်တၢ်ဟုၣ်န့ၢ်အီၤ
သ့ၣ်တၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ် လၢပှၤပာ်ဘါအီၤလၢဟံၣ်တခါန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဟုၣ်န့ၢ်အီၤလၢ ပိာ်မုၣ်တဂၤ အံၣ်ကူဝၣ်(Ekuwa)အအိၣ်အဃိဒီး ပိာ်မုၣ်အံၤ လဲၤပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ်ဆူ ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပၢၤကီၢ်တဖၣ်နာ်ဝဲလၢ ဃုထံၣ်န့ၢ်က့ၤ တၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်န့ၣ်ဒီး ကိးဝဲ ပိာ်မုၣ်အံၤ ဒ်သိးကမၤဂၢၢ်မၤကျၢၤ အတၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်ဧါန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်သံကွၢ် ပိာ်မုၣ်လၢ “တၢ်အံၤ မ့ၢ်နကစၢ်တၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်ဧါ”န့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်န့ၣ် စံးဆၢလၢ တၢ်သးအုးအပူၤ “တမ့ၢ်ဘၣ် ယကစၢ်တၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်ဘၣ်. ယကစၢ်တၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်န့ၣ် ဒိၣ်န့ၢ် တၢ်အံၤဒီး ဃံလၤဒိၣ်န့ၢ်တၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ”.
ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကျဲးစၢးပာ်ဖျါထီၣ် ယွၤအက့ၢ်အဂီၤ ဒ်အတၢ်ဆိကမိၣ်ထီၣ်ဘးဝဲအသိးဒီး မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ပှၤကညီစုအတၢ်မၤ, တၢ်ဂီၤတၢ်ဖှီၣ်တဖၣ်အံၤ ကဒီဒၣ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ဒ် ၁ မိၤ ၃၁:၁၉ ပာ်ဖျါဝဲအသိး စီၤယၤကိာ်အမါ နီၢ်ရၤဃ့လး “ဟုၣ်န့ၢ်အပၢ်အတၢ်ဂီၤတရၤဖး” ဖဲအဝဲဃ့ၢ်ဟးထီၣ်လၢ အပၢ်စီၤလၤဘၣ် အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဆၢဖိ ၃၄ စံးဘၣ်ပှၤ လၢတၢ်ဂီၤတၢ်ဖီၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ခူသူၣ်လၢ အဒဲပူၤဘၣ်ဆၣ် ကစၢ်ယွၤအစုအိၣ်လၢ စီၤယၤကိာ်အလိၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤအသးအံၤ…
ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါလၢ ကစၢ်ယွၤ
ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ပိာ်ခွါဖိခံဂၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်လုၢ်ဖိအီၤ ဒီးလီၤဖးလိာ်အသးန့ၣ်လီၤ. အနံၣ်ခံဆံပူၤကွံာ်အလီၢ်ခံ အဝဲသ့ၣ်လိာ်က့ၤအသး ခီဖျိလၢ ဒံၣ်အဲ(န)အ့ၣ် (DNA) အတၢ်မၤကွၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲကံၣ်ရိၣ်(Kieron)ကွဲးလံာ်ဆူ ဘ့းစဲး(Vincent), ဆိကမိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ကမ့ၢ်အဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါ ဒီးဘ့းစဲးဆိကမိၣ်ထီၣ်ဝဲ “ပှၤတဂၤအံၤ ကမ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်”န့ၣ်လီၤ. ဖဲကံၣ်ရိၣ်သံကွၢ်အီၤလၢ နအိၣ်ဖျဲၣ်အဆၢကတီၢ် ပှၤယုၢ်နမံၤဒ်လဲၣ်, န့ၣ်ဒီး အဝဲစံးဆၢဝဲ တဘျီဃီ ထၢလၢၣ်(Tylor)န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ခံဂၤန့ၣ် မ့ၢ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤ ခီဖျိလၢအမံၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အမံၤအသၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်တမံၤလီၤန့ၣ် ဆိကမိၣ်ကွၢ်လၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ခရံာ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤ အဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ်တက့ၢ်. ဖဲနီၢ်မၤရံမၤကဒါလ့ၣ် လဲၤတုၤဆူ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်အသွၣ်ခိၣ်န့ၣ်ဒီး ထံၣ်ဝဲလၢ အကစၢ်အစိၣ်န့ၣ် တအိၣ်လၢၤဘၣ် အဃိ ဟီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ယိၤ ၂၀:၁၅ အပူၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးသံကွၢ်အီၤ “နီၢ်ဧၢ, ဘၣ်မနုၤ နဟီၣ်လဲၣ်”န့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ ၁၆ အပူၤ တချုးလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးကိးအီၤလၢအမံၤ “နီၢ်မၤရံဧၢ”န့ၣ် အဝဲတသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်လၢ အမ့ၢ်ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးကိးအီၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲအနၢ်ဟူ…
ပှၤတဖၣ်လၢ အဃုတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ
ဘၣ်တဘျီန့ၣ် ပိာ်မုၣ်တဂၤ စံးဘၣ်ယၤလၢ တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးတလီၤပလိာ်သးအဃိ အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် လီၤမုၢ်လီၤဖးအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ယသံကွၢ်အီၤ“တၢ်သးတလီၤပလိာ်သး လၢတၢ်မနုၤအဂ့ၢ်န့ၣ်လဲၣ်”. ဒီးအဝဲစံးဆၢ“ဟီၣ်ခိၣ်အံၤ မ့ၢ်အဖျၢၣ်ဧါ. မ့ၢ်တၢ်အိၣ်ပၢၤ ဘံၣ်သလၣ်အသးဧါ”န့ၣ်လီၤ. စှၤလါပူၤကွံာ်ဝံၤ တၢ်ကစီၣ်တယုၢ် အိၣ်ဖျါထီၣ် လၢပှၤခရံာ်ဖိပိာ်ခွါလၢ ဖီၣ်တၢ်စုကဝဲၤတဂၤ လဲၤနုာ်လီၤဆူ ပှၤဆါတၢ်အီၣ်တၢ်အီကျးပူၤ တကီၢ်ခါ, ဒ်သိးကလဲၤမၤပူၤဖျဲး ဖိသၣ်တဖၣ်လၢ ကျးအလီၢ်ခံဒၢးအပူၤ, ဆိကမိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ဖိသၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနးအဝဲသ့ၣ်အဃိလီၤ. ကျးအံၤန့ၣ် တၢ်လီၢ်ခံဒၢး တအိၣ်ဝဲဒၣ်ဘၣ်ဒီး ပိာ်ခွါအံၤ ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤလိာ်အံၤအပူၤ, ပှၤမၤကမၣ်တၢ် မၤဘၣ်ဝဲ တၢ်ကစီၣ်ဟဲခီဖျိလၢ အ့ထၢၣ်နဲး(internet), တၢ်ကစီၣ်လၢ ပနာ်န့ၢ်တသ့, တၢ်ကစီၣ်လၢ အတဘၣ်တတီအဃိန့ၣ်လီၤ.
ရိမ့ၤ ၁၃:၁-၇ ပာ်ဖျါဝဲ “ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤ ထံဖိကီၢ်ဖိလၢအဂ့ၤ ဒီးထံဖိကီၢ်ဖိအဂ့ၤတဖၣ် တရၤလီၤတၢ်ကစီၣ်လၢအကမၣ်တဖၣ်ဘၣ်.” လူၤကၣ် ၁:၁ ပာ်ဖျါဝဲ စီၤလူၤကၣ်အစိၤအဆၢကတီၢ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအဂ့ၢ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်စံးကတိၤရၤလီၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဒီးတနီၤနီၤန့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအမ့ၢ်အတီဘၣ်. လၢတၢ်ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤလီၤ ကယဲၢ်တၢ်လၢအနၢ်ဟူဝဲတဖၣ် ခဲလၢာ်အလီၢ်န့ၣ် တၢ်လၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်…
ဃုန့ၢ် သးအတၢ်ယါဘျါ
ခၤစၣ် (Carson) မ့ၢ်ပှၤအတၢ်မၤအါထီဘိတဂၤ, အဝဲလူၤတၢ်မံၤလာ်, တခွဲညၣ်, ဒိးလ့ၣ်ယီၢ်ခီၣ်, ဒီးဒိးစက့းန့ၣ်လီၤ. အဝဲအဲၣ်မၤ ကယဲၢ်တၢ်ချၢအတၢ်မၤခဲလၢာ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲဘၣ်ဒိ ဖဲအဒိးမီထိၣ်ဆၣ်ကဲၣ် န့ၣ်လီၤ. အဝဲအနီၢ်ကစၢ်စးထီၣ်လၢအမိၢ်ပှၢ်ဒီးဆူဖီလာ်န့ၣ် ဟူးဂဲၤတန့ၢ်လၢၤဘၣ်လီၤ. တယံာ်ဘၣ်, အဝဲဒိးန့ၢ်တၢ်သးဟးဂီၤတၢ်ဆါ ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်ဘၣ်ဃး ခါဆူညါန့ၣ် တအိၣ်ကဲၣ်ဆိးလၢအဂီၢ်လၢၤဘၣ်. တၢ်န့ၣ်ဝံၤ, ဘၣ်တနံၤ အသကိးအကျါတဂၤ ကိးန့ၢ်အီၤဆူ တၢ်လူၤဖီၣ်တၢ်မံၤလာ်လီၤ. တစိာ်ဖိ ဖဲအခါအံၤအဂီၢ် အဝဲသးပ့ၤနီၣ်ကွံာ် အတၢ်ဆူးတၢ်ဆါ, မ့ၢ်လၢအထံၣ်ဘၣ် န့ဆၢၣ်အတၢ်ဃံလၤဝးဝးအဃၢၤ အဃိလီၤ. တၢ်လဲၤခီဖျိအံၤ ဟဲစိာ်န့ၢ်အီၤ သးအတၢ်ယါဘျါ ဒီးဒုးဆူၣ်ထီၣ်က့ၤ အဂံၢ်အဘါ လၢတၢ်မုၢ်လၢ်အသီ လၢအတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ် - မ့ၢ်ဒ်သိးအကဟ့ၣ် တၢ်လဲၤခီဖျိဆူ ပှၤလၢ ဒ်သိးအီၤတဖၣ် ခီဖျိ “Hunt 2 Heal”, ကရၢသဘျ့ (NGO)တဖုန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲလၢ အတၢ်ဘၣ်ဒိန့ၣ် မ့ၢ် “တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤတမံၤ လၢဆီတလဲဃာ်အက့ၢ်အဂီၤ ခဲအံၤ ယဟ့ၣ်ဆၢက့ၤတၢ်လၢ ထီဘိယအဲၣ်ဒိးမၤတဖၣ်လီၤ. ယသးခုယဲလီၤ.” အဝဲအသူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤလၢ…