ပပှၤကွဲးတၢ်တဖၣ်

ကွၢ်ခဲလၢာ်

တၢ်ကွဲးဖှိၣ်ရၤတဖၣ် လၢ Tim Gustafson

တၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်လၢ တၢ်မုၢ်လၢ်တအိၣ်

အ့ၣ်မံၣ် (Amy), ဒီး အဲလဲ(န) (Alan) အဖိမုၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်သီဖိ ကၠဲ(မ) (Jam) တဂၤ, အတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် ဖျါလၢတၢ်မုၢ်လၢ်တအိၣ်ဘၣ်လၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ဃုာ်ဒီး trisomy-၁၈ အတၢ်ဆါ, ဒီးပှၤဆိကမိၣ်လၢ ကသံဝဲဒၣ် စှၤသီ, စှၤနွံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤတအိၣ်အပူၤ, ကသံၣ်သရၣ် စံးဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ “တၢ်ကကူစါအီၤအဂီၢ်, ကကျိၤကျဲတအိၣ်လၢၤဘၣ်,” န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, အမိၢ်န့ၣ် စံးဝဲဒၣ်လၢ, “ယအိၣ်ဒီးတၢ်မံမီၢ်ကွၢ်စိဖးဒိၣ်လၢအဂီၢ်” န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်က့ၤကိး ကၠဲ(မ) ဖိဆူဟံၣ်, ဒီးအဲၣ်ကဟုကယၥ်အီၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်လၢ ကၠဲ(မ) အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဃုနံၣ် လဲၤပူၤကွံာ်ဝံၤ, လၢ ကၠဲ(မ) အနီၢ်ကစၢ်အပူၤန့ၣ်, တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်အချံအဂံၢ်ဖးဒိၣ်, လၢအကဘၣ်ကွဲးထုးထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးအပူၤကွံာ်, ကသံၣ်သရၣ်လၢ အကူစါတ့ၢ်အီၤတဂၤ ဟဲနုၥ်လီၤ, ဒီးစံးဝဲဒၣ်လၢ “သုကထံၣ်ဆိမိၣ်ယၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် ယသ့ၣ်ညါယဲဘၣ်ဆၣ်, ယအဲၣ်ဒိးလၢ သုကဟ့ၣ်ယၤခွဲးယၥ်ခံဘျီတဘျီ” န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီး ကၠဲ(မ) န့ၣ် အဝဲအၢၣ်လီၤဝဲ အတၢ်ကမၣ်, ဒီးစံးဝဲဒၣ်,…

လၢနးလၢအမၤအၢတၢ်

စၤဘ့(န) ဟီဝး (Sabin Howard) အတၢ်ဂီၤစိးပျၤလီၤဆီ လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါတခါ, ‘ပှၤသုးဖိတဂၤအတၢ်လဲၤ’ (A Soldier's Journey) အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ် သးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, ဒီးတၢ်သးဘၣ်ဒိဆါ လၢပှၤကွၢ်တၢ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် တိၢ်သူတၢ်ဂီၤ ၃၈ ဂီၤ သန့ၤလီၤအသးတဆီဘၣ်တဆီ လၢတၢ်အဒုၣ် ယဲၢ်ဆံဃိး ခီၣ်ယီၢ်အလိၤ, လၢတၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ, သုးဖိတဂၤအတၢ်အိၣ်မူ ဖဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဖးဒိၣ် အခီၣ်ထံးတဘျီအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂီၤစိးပျၤအံၤ ဘၣ်တၢ်မၤဝံၤအီၤဖဲ ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤ, တၢ်ဂီၤစိးပျၤတဖၣ်, စးထီၣ်ပာ်ဖျါ တၢ်ဘၣ်ဟးဖးဒီးဟံၣ်ဖိဃီဖိ လၢအလီၤသူၣ်အုးသးအုး, ဒီးနဲၣ်ပှၤဆူတၢ်ဘၣ်ဟးထီၣ် လၢအိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်သူပိၢ်သးဝး, ဒီးတဆီဘၣ်တဆီဆူတၢ်ဒုးတၢ်ယၤ လၢအလီၤပျံၤလီၤဖုးအအိၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ်, တၢ်ဂီၤစိးပျၤတဖၣ်အံၤ ဆှၢက့ၤပှၤဆူဟံၣ်, ဖဲပှၤသုးဖိ ဟဲက့ၤဝဲလၢတၢ်ဒုးတၢ်ယၤတဂၤ အဖိမုၣ်န့ၣ် ကွၢ်လီၤဝဲဆူ အပၢ်အခိၣ်ကုာ် အပူၤ- ဒီးထံၣ်ဆိဝဲဒၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဒုးတၢ်ယၤဖးဒိၣ် ခံဘျီတဘျီန့ၣ်လီၤ.

"ပှၤကညီတဖၣ်အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတဖၣ်အပူၤ, တၢ်အိၣ်အသး, မၤအသးတဖၣ်, အတၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်အသး- တၢ်လၢပှၤကညီတဖၣ်န့ၣ် တုၤဃီဝဲဒၣ်ဆူ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲအဒိၣ်အထီကတၢၢ်သ့ဝဲဒၣ်အသိး,…

မိၢ်တဂၤ အတၢ်ကွၢ်ဆိကမိၣ်ကဒါက့ၤတၢ်

ဖိသၢဂၤအမိၢ်, ဒိၣ်နၣ် (Donna) စံးဝဲဒၣ်, “မ့ၢ်လၢမိၢ်အမုၢ်နံၤန့ၣ် ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤယၤ တၢ်တလၢတလီၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်မၤတကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်တဖၣ် လၢယတူၢ်ဘၣ်တ့ၢ်လံ, ဒ်မိၢ်တဂၤ တူၢ်ဘၣ်ဝဲအသိးအဃိ, မိၢ်အမုၢ်နံၤန့ၣ် တဘၣ်ယသး နီတစဲးဘၣ်” န့ၣ်လီၤ. ဒိၣ်နၣ် စးထီၣ်ဝဲ မိၢ်ပၢ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်လၢအထီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်မၤအသးနီၢ်နီၢ်န့ၣ် တထီၣ်ဘးဝဲဒၣ် ဒ်အမုၢ်လၢ်တ့ၢ်ဝဲအသိးဘၣ်. အဝဲပာ်ဖျါဝဲဒၣ် “လၢယဂီၢ်, တၢ်မၤလၢ ယမၤတ့ၢ်တဖၣ်ခဲလၢာ်အကျါ, မိၢ်အတၢ်မၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤအကီအခဲကတၢၢ်, ဒီးယဖိအကျါတဂၤန့ၣ် မၤတံာ်တာ်ယသးဒိၣ်ဒိၣ်အါအါ” န့ၣ်လီၤ.

ဖဲကစၢ်ယွၤ ဃုထၢ နီၢ်လ့ၤအၤ ဒ်ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် အမိၢ်အခိၣ်အနၢ်အကတီၢ်, အဖိတဂၤဘၣ်တဂၤအဂီၢ်, နီၢ်လ့ၤအၤ ကအိၣ်ဒီး တၢ်မုၢ်လၢ် အဒိၣ်အထီတဖၣ်လီၤန့ၣ် ပကသမၢအီၤအဂီၢ် အလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်. ၁ မိၤ ၂၉:၃၂-၃၅ ပာ်ဖျါဝဲလၢ အဝဲဃုၢ်န့ၢ် အဖိအခီၣ်ထံး လွံၢ်ဂၤတဖၣ်အမံၤန့ၣ် လီၤပလိာ်အသးဒီးအတၢ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အကီအခဲ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လံာ်စီဆှံ အတၢ်ပာ်ဖျါ တၢ်ဂ့ၢ်တဃံတလၤတဖၣ်အပူၤန့ၣ်, အဖိတဖၣ် ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ပှၤအၢပှၤသီတဖၣ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.…

တၢ်အုၣ်သးအဂ့ၤကတၢၢ်

Mr. လံၣ် (Lee) တဂၤ တနာ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤဘၣ်, ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ် က့ၤလၢတၢ်သံန့ၣ် တနာ်ဝဲဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်, အဝဲမ့ၢ် ပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ် လၢအအိၣ်ဒီးသးလၢအပဲာ်ထံနီၤဖးတၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲအမါစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးန့ၣ်ဒီး, Mr. လံၣ် ပာ်လီၤအသးလၢ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ကဃုမၤလိသ့ၣ်ညါ အမါအတၢ်စူၢ်နာ်အသီအံၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ ခံနံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်, Mr. လံၣ် တူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ် ကစၢ်ယွၤ, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်ဂဲၤထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤ, ဒီးစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤကစၢ်ခရံာ်န့ၣ်လီၤ.

Mr. လံၣ် အတၢ်အိၣ်မူ ဆီတလဲအသးန့ၣ် အိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. စှၤလါပူၤကွံာ်ဝံၤန့ၣ်, အဖိမုၢ် ၅ နံၣ် ဖိတဂၤ တဲဝဲဒၣ် အမိၢ်လၢ “မိမိၢ်ဧၢ, ယအဲၣ်ဒိးကစၢ်ယွၤ မၤတၢ်လၢယဂီၢ်, ဒ်အမၤဝဲဒၣ် ယပါပၢ်အဂီၢ်အသိးန့ၣ်လီၤ.” ဒီးလံၣ် စထရိဘဲၣ် (Lee Strobel) အဖိမုၣ်တဂၤအံၤ စူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.

ပှၤအါဒံအါဂၤန့ၣ် တတူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤအဂ့ၢ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်, ပှၤအုၣ်သးလၢ…

တၢ်သးခုလၢ ယ့ၣ်ၡူးအပူၤ

“ယကသူၣ်ခုသးခုအဂီၢ် ယအိၣ်ဒီးခွဲးယာ်န့ၣ်လီၤ.” မုၣ်လိၣ်ဘိသးစၢ်တဂၤ ပာ်ဖျါဝဲလၢ ၦၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်ဘျၢတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ပိာ်မုၣ်ဖိအံၤကမ့ၢ် ၦၤတဂၤဂၤသ့ၣ်သ့ၣ်သ့ဝဲ, ဖဲလၢတၢ်လီၤတပူၤပူၤန့ၣ် ကစံးကတိၤတၢ်လၢ ၦၤကိးဂၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ် ပဝဲၦၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်အတၢ်ကိးပသူန့ၣ်လီၤ. သရၣ်ဖးဒိၣ် ကူၢ်ရူၢ်(Garu) လၢအစံးကတိၤဟ့ၣ်ဂ့ၢ်ဟ့ၣ်ဘါပှၤဂၤဒၣ်လဲၣ် စံးဝဲလၢႇ “ကစၢ်ယွၤအဲၣ်ဒိးဝဲလၢ နကသူၣ်ခုသးခုဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.”

တၢ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတီဝဲကစီဒီဧါ. တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်သူၣ်ခုသးခုန့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လၢအကမၣ်ဘၣ်. သးလၢအဆၢဒိးန့ၢ်တၢ်တမံၤအံၤ အိၣ်ဒီးအထီၣ်အလီၤ, သန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်မၤအသး, တကတီၢ်ဘၣ်တကတီၢ်, ဒီးတၢ်မၤလၢၦဲၤ ၦၤတဂၤအတၢ်ဆၢဒိးန့ၢ်တၢ်န့ၣ် မၤဟးဂီၤဝဲဒၣ် ၦၤအဂၤတဂၤအတၢ်သးခု သ့ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.

ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူး ဒုးနဲၣ်ၦၤ တၢ်လၢအဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ် တၢ်တမံၤအံၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢအဟံးထီၣ် ယိးထီၣ် ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ဒဲးဘးန့ၣ်ဒီး, ကဘၣ်တၢ်ဘျးထီအီၤလၢ ၦၤရိမ့ၤဖိအထူၣ်စုညါန့ၣ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, အဝဲဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယိၤ ၁၆:၂ဝ န့ၣ် “ယစံးဘၣ်တဲၤဘၣ်သုတီတီလိၤလိၤ, လၢသုမဲာ်ထံကလီၤႇ ဒီးသုကဟီၣ်ကယၢၤလီၤ. မ့မ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် ကသးခုလီၤ.” ဘၣ်ဆၣ်, စံးကဒီးဝဲဆူညါ “သုတၢ်သးအုးန့ၣ် ကကဲကဒါက့ၤလၢ…

တၢ်ကွဲးနီၣ်စရီ မ့ၢ်ပှၤမူအမံၤစရီ

အ့းစဲး စတဲ (Itzhak Stern) ဆ့ၣ်နီၤဝဲ လၢစဲးကွဲးလံာ် (manual typewriter) အမဲာ်ညါ ဒီတနၤကျၢၤ, ဒီးကွဲးဒိနုာ်ဝဲ ပှၤ (၁၀၉၈) ဂၤအမံၤအသၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ နၤစံၣ် (Nazis) တဖၣ်ဒိၣ်စိဝဲအကတီၢ်, ပှၤယူဒၤအပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်အမံၤ, လၢအဘၣ်တၢ်ဒီတဒၢအီၤ, လၢကဟၣ်ဖးဒိၣ်တဖျၢၣ်အကစၢ် အီးစကၤ ရှ့ဒလၤ (Oskar Schindler) န့ၣ်လီၤ. စတဲ ဖီၣ်စှီၤတံၤဃာ် လံာ်တၢ်ကွဲးနီၣ်ပှၤအမံၤတဖၣ်, ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ, “တၢ်ကွဲးနီၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအဂ့ၤဝဲတမံၤနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ပှၤမူအမံၤ တၢ်ကွဲးနီၣ်န့ၣ်လီၤ.” ပှၤအမံၤလၢ လံာ်ကဘျံးတဖၣ်အံၤအလိၤတဖၣ်န့ၣ် ကပူၤဖျဲးဝဲဒီးတၢ်မၤသံဒီဖုဒီဂီၢ်လၢ နၤစံၣ် တဖၣ်အစုပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၂၀၁၂ နံၣ်န့ၣ် တၢ်တယာ်ဒွးဝဲဒၣ် ပှၤလၢအပူၤဖျဲးထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အဖိလံၤစၢၤသွဲၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကအိၣ်ဝဲ (၈၅၀၀) ဂၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးအတၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤ တၢ်အမံၤအသၣ်စရီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပအဲၣ်ဒိးလဲၤကပာ်ကွံာ် တၢ်ကွဲးနီၣ်မံၤစရီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤအမံၤတဖၣ်အါမး, ဘၣ်တၢ်ကွဲးပာ်ဖျါတဘျီဘၣ်တဘျီန့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံလၢ ပဖးဘၣ်တနံၤအံၤဒၣ်လဲာ်န့ၣ် ပကစံးလၢ လီၤကၢၣ်ပသးန့ၣ်လီၤ. ၄…

တၢ်ပၢၤသူၣ်ကီၤသး အိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်သ့လၢယွၤအပူၤ

လၢအမဲရကၤ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ အတၢ်ဒုးဖးဒိၣ် (၁၈၆၃) အကတီၢ်, ကလံၤထံးအသုးမုၢ်ဖးဒိၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၤ နးနးကျံးကျံး ဖဲ ကဲးထံၣ် စဘၢး အတၢ်ဒုးဝံးန့ၣ်ဒီး, သုးမုၢ်ဒိၣ်အခိၣ်ကျၢၢ် ရီဘၢး အံ.လံ (Robert E. Lee) ကဲခိၣ်ကဲနၢ်, ဒီးဃၣ်ကဒါက့ၤအပှၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒိၣ်မးတဖုဆူ ကလံၤထံး အလီၢ်ကဝီၤန့ၣ်လီၤ. မူခိၣ်ထံ ဟဲစူၤလီၤဝဲဒိၣ်မးအဃိ, ဖိၣ်ထီၣ်မဲး (Potomac) ထံကျိန့ၣ် ထံလုၢ်ဘၢကွံာ်ဝဲခဲလၢာ်, ဒီးကဲထီၣ်တၢ်တံာ်တာ်လၢ ပှၤဂုၤက့ၤအသးတဖုအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ခိၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် သဆၣ်ထီၣ် သုးခိၣ်ကျၢၢ် ကၠီး မံး(ဒ) (George Meade) ဒ်သိးကလူၤပိာ်ထွဲဒုးဝဲဒၣ် ကလံၤထံးအသုးမုၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ဒ် လံ အပှၤသုးဖိတဖၣ်အသိးန့ၣ် မ့ၢ်လၢ မံး(ဒ) အပှၤသုးဖိတဖၣ်လီၤဘှံးလီၤတီၤဝဲအဃိ, သုးခိၣ်ကျၢၢ် မံး(ဒ) ပျဲအပှၤသုးဖိတဖၣ် ကအိၣ်ဘှံးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

လ့ကၢၣ် ဟံးထီၣ်ထိၣ်ဒံးဘိ, ဒီးကွဲးလီၤဝဲ လံာ်ပရၢတဘ့ၣ်, ဒီးလံာ်ပရၢအပူၤန့ၣ် ကွဲးအုၣ်အသးလၢ, "မံး(ဒ) မၤယံာ်မၤနီၢ်အသးလၢ…

တၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်လၢ ပှၤတအၢနၢ်ဖိအဂီၢ်

ဒ်သိး လံစၢ် (Leisa) ကမၤဂ့ၤထီၣ်ဝဲ စုတၢ်ပနီၣ် (sign language) အတၢ်သ့ တၢ်ဘၣ် လၢပှၤနၢ်တဟူတဖၣ်မၤလိဝဲအဂီၢ်, ဘျုးလီၤအသးလၢ ပှၤနၢ်တအၢဖိတဖၣ်အကျါန့ၣ်လီၤ. တယံာ်ဘၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ညါထွဲ ပှၤအနၢ်တအၢတဖၣ် အတၢ်ဂ့ၢ်ကီ န့ၣ်လီၤ. ပှၤနၢ်ဟူတၢ်တဖၣ်န့ၣ် လဲၤကပာ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်, ဒီးပှၤနၢ်ဟူတၢ်တဖၣ်န့ၣ် မုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ပှၤတအၢနၢ်တဖၣ် ဒ်သိးကနၢ်ပၢၢ်ဝဲတၢ်စံးတၢ်ကတိၤတဖၣ်အဂီၢ်, ကကွၢ်ထံ ပှၤကတိၤတၢ်တဖၣ် အထးခိၣ်ဖံး ဟူးဝးတၢ်အကျိၤအကျဲ, ဒီးလၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤန့ၣ် ကဘၣ်တၢ်သုးထီထီၣ် အလီၢ်အလၤအပတီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်လီၤတဲာ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. လၢကမျၢၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်အပူၤ, အါတက့ၢ်န့ၣ်, ပှၤလၢကဒုးနဲၣ် စုတၢ်ပနီၣ်, လၢပှၤနၢ်တအၢတဖၣ်အဂီၢ် တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

လံစၢ် အစုတၢ်ပနီၣ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်န့ၣ် ဂ့ၤထီၣ်ဝဲတဆီဘၣ်တဆီတုၤ အကဲထီၣ်တၢ်တမံၤဃီဒီးပှၤတအၢနၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဖဲတၢ်မၤမူးသးဖှံတဘျီန့ၣ် ပှၤတအၢနၢ်တဂၤ သ့ၣ်ညါထွဲဝဲလၢ လံစၢ် မ့ၢ်ပှၤလၢအနၢ်ဟူတၢ်တဂၤအဃိ, ကမၢကမၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တချုး လံစၢ် စံးဆၢက့ၤတၢ်န့ၣ် တံၤသကိးအဂၤတဂၤ ဒုးနဲၣ်အစုတၢ်ပနီၣ် လၢအစံးဝဲဒၣ် "အဝဲအိၣ်ဒီး ပှၤတအၢနၢ်ဖိတဖၣ်အသူၣ်အသး" န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲလၢ လံစၢ်…

ပဲတြီဖိတဘ့ၣ်ဆူ တၢ်လီၤလိၢ်လီၤလး

ပှၤဒိတၢ်ဂီၤ ရိၤ(န) မီၤရ့ (Ronn Murray) န့ၣ် ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဝဲလၢ တၢ်ခုၣ်ခါအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါဆှဲဝဲလၢ “တၢ်ခုၣ် အခီပညီမ့ၢ် မူကပိာ်လိၤ ဖျါဆှံဝဲဒၣ်, ဒီးလၢအသ့အိးထီၣ် ပဲတြီဖိတဘ့ၣ် လၢတၢ်လီၤလိၢ်လီၤလးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ”

ရိၤ(န) မ့ၢ်ပှၤလၢအရဲၣ်ကျဲၤ အလၣ်စကၤ(န) တၢ်ဟးကွၢ်ကီ လူၤဒိတၢ်ဂီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအံၤ ပညိၣ်ဝဲလၢ တၢ်လူၤပိာ် ဒိန့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ် အတၢ်ကပီၤဃံလၤ အတၢ်လီၤဘီလီၤမုၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ် အတၢ်ဒုးနဲၣ်- "အီၣ်ရိၤရၤ ဘိၤရဲၤဧၤလ့း(စ)" (aurora borealis-ကလံၤစိး အတၢ်ကပီၤ) အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မီၤရ့ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်လဲၤခီဖျိတမံၤအံၤ ဒ်အမ့ၢ် “သူၣ်ဂ့ၤသးကျိၤနီၢ်နီၢ်” န့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ် တၢ်ကပီၤအလွဲၢ်အါကလုာ် လီၣ်ဖျါထီၣ်အသးလၢ မူကပိာ်လိၤပှဲၤပှဲၤန့ၣ်ဒီး, နကနၢ်ပၢၢ် တၢ်ဂ့ၢ်အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိန့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကပီၤအလွဲၢ်အါကလုာ်အံၤ တမ့ၢ်ထဲ န့ဆၢၣ်အတၢ်လီၤလိၢ်လီၤလး လၢကလံၤစိးတကပၤန့ၣ်ဘၣ်. လၢကလံၤထံးတကပၤ, တကတီၢ်ဃီန့ၣ်, "အီၣ်ရိၤရၤ အီၣ်စထြၤလ့း(စ)" (Aurora australis), လီၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ကပီၤအလွဲၢ်အါကလုာ်,…

ဖဲတၢ်မူအိၣ်ဖျါထီၣ်အကတီၢ်

ဖဲ ၁၉၈၆ နံၣ်န့ၣ်, ခၠါနိၣ်ဘၢၣ် နူကျံးယၤ အတၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤ သတူၢ်ကလာ် (Chernobyl nuclear disaster) လၢ ကီၢ်ယူၤကရ့(Ukraine) န့ၣ် ဒိၣ်ဘၢထုးန့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤအံၤ ဟဲအိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ကမၤဟးဂီၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်သွါသွါအဃိ, ခိၣ်နၢ်, ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ဂဲၤပျုၢ်, ဂုာ်ကျဲးစၢၤတြီဃာ်ပၢၤဃာ် လီမ့ၣ်ဧူၢ် (radiation), ဒ်အမ့ၢ် မူဒါလၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်တမံၤ, ဒီးတၢ်ကဘၣ်မၤဆိဝဲသပှၢ်တၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကမၤ ကဆှဲကဆှီက့ၤ တၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီတဖၣ်အဂီၢ်, စူးကါဝဲ ရိဘီး (robot) တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်, ကဲမၢၣ် အဧူၢ်ယဲၤ (gamma rays), လၢအသ့မၤသံ, မၤဟးဂီၤသးသမူတဖၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကမှံကမှိာ်ဟးဂီၤတဖၣ်အကျါန့ၣ် မၤဟးဂီၤကွံာ် ရိဘီးတဖၣ် ပှီၢ်ပှီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်သူဝဲ “ရိဘီးအိၣ်ဒီးသးသမူ- BioRobots,” လၢအမ့ၢ်ပှၤကညီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဒူပှၤဃိၤအဂၤအိၣ်ဝဲလၢ အကထိတဖၣ်, အကထိန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် “ခၠါနိၣ်ဘၢၣ် အပှၤတၢၤကွံာ်တၢ်တဖၣ်” န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် တၢၤကွံာ်ဝဲဒၣ် ပိးလီလၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်တဖၣ်, ဒီးဘၣ်မၤဝဲတဂၤစုာ်စုာ်…