ယမ့ၢ် မတၤလဲၣ်
ဖဲ ၁၈၅၉ နံၣ်န့ၣ်, ကၠီးရှဝါ အ့ၣ်ဘရၣ်ဟၣ် နီၣ်တဲၣ် (Abraham Norton) ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဒီး တဲဖျါလီၤအသး လၢအမ့ၢ် ကီၢ်အမဲရကၤဘီမုၢ်စီၤပၤ တဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ. အဝဲဃုန့ၢ် ကျိာ်စ့, ဒီး အတၢ်အိၣ်မူလဲၤထီၣ်လဲၤထီဝဲအသိး, အတၢ်ထူးတၢ်တီၤတဖၣ် ဆှူကွံာ်ဝဲလီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲလၢ ဝ့ၢ်စၢၣ်ဖရဲၣ်စ့းစကိၣ်(San Francisco) တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤ တၢ်လၢ ကဘီပနံာ်ကါ တၢ်မၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲအဲၣ်ဒိးဝဲ အတၢ်မ့ၢ်တၢ်အသီ ဒ်အမ့ၢ်အမဲရကၤဘီမုၢ်စီၤပၤ အဆိကတၢၢ်တဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ. ဖဲ စၢၣ်ဖရဲၣ်စ့းစကိၣ် ဟါခီတၢ်ကစီၣ်စဲကျံးပာ်ဖျါဝဲ “ဘီမုၢ်စီၤပၤ” နီၣ်တဲၣ် အတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါတၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ်, ပှၤဖးတၢ်ကစီၣ်ဖိအါဂၤနံၤဘၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ. နီၣ်တဲၣ် ပာ်ဖျါဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဝဲ အတၢ်ပညိၣ်လၢကဘှီဘၣ်က့ၤ ပှၤတဝၢပူၤ တၢ်လၢအဟးဂီၤတဖၣ် ဒီးစဲကျံးထုးထီၣ်အကျိာ်စ့ဒၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ကွဲးလံာ်ဆူ နီၢ်ပၤမုၣ် ဘ့းထိရံၤယၢၣ် (Victoria) အအိၣ် ဒီးဃ့ဖျီအသးဒီးအီၤ ဒ်သိး ကပာ်ဖှိၣ်အဝဲသ့ၣ်အဘီအမုၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲကူသိးဝဲ စီၤပၤအသုးမုၢ်အဆ့ကူဆ့ကၤတဖၣ် လၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ ပှၤတ့ဆးတၢ်ဖိတဖၣ် မၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤခိးကွၢ်ထံတၢ်တဂၤစံးဝဲ ပမ့ၢ်ကွၢ် နီၣ်တဲၣ် “ဒီတဂၤညါန့ၣ်…
တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ ဆၣ်တဖၣ်
ခီဖျိလၢ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ်အတၢ်ဂုၢ်ကျဲးစၢးအဃိ ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် ကၠ့ ဝဲး မဲာ်ထံကလၤလၢ တၢ်ကွၢ်မူဒီပျီ(James Webb Space Telescope) န့ၣ် ဘၣ်တၢ်တီၣ်ထီၣ်ဆူ မူပျီ, ဒ်သိးကဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤလၢ ပှၤကဃိထံသ့ၣ်ညါအါထီၣ် တၢ်လၢ မူပျီပူၤ လၢအအိၣ်ယံၤ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ် မံးလာ်တကကွဲၢ်ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အပီးအလီ လၢအလီၤကမၢကမၣ်တမံၤအံၤန့ၣ် ကကွၢ်ထံတၢ်ဆူ မူပျီယိာ်အပူၤ ဒ်သိးကဃုသ့ၣ်ညါဆၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်အဂုၤအဂၤ လီၤလီၤဆီဆီတဖၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အပီးအလီၤအံၤ မ့ၢ်စဲးဖီကဟၣ်ပီညါလၢ အဘၣ်ထွဲဒီး မူကပိာ်လိၤအဂ့ၢ်နီၢ်နီၢ် ဒီး အတၢ်မၤတဖၣ် မ့ၢ်ဘၣ်လိာ်ဘၣ်စးကိးမံၤန့ၣ် ကဟ့ၣ်ထီၣ်ပှၤလၢ တၢ်ဂီၤဒီး တၢ်ကစီၣ်လီၤလးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်မၤအံၤ တမ့ၢ်တၢ်အသီဘၣ်. နီၢ်နီၢ်န့ၣ် ဝံယရှါယၤ ပာ်ဖျါတ့ၢ်လံ တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါဆၣ်တဖၣ် အဂ့ၢ် လၢယရှါယၤ ၄၀:၂၆ ပူၤ စံးဝဲ “ကျ့ထီၣ်သုမဲာ်ဆူ တၢ်ထီၣ်ထီဒီး မ့ၢ်မတၤမတၤတ့တၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကွၢ်တက့ၢ်. ပှၤလၢ အဆှၢထီၣ် အသုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် ဒ်အတၢ်ဂံၢ်အသိးန့ၣ်…
တၢ်ကဲခိၣ်ကဲနၢ်လၢ အလီၤအဲၣ်လီၤကွံ
တၢ်ဂီၤမူဖုၣ်ကိာ်ဖိလၢ ပှၤအဲၣ်ကွၢ်ကီအါမးတမံၤလၢ အဒုးနဲၣ်တၤသူမိၢ်ပှၢ်တဒုကျဲးစၢၤ စိာ်ခီဂာ်အဖိလွံၢ်ဒု လၢကျဲမုၢ်တဘိလၢ သိလ့ၣ်လဲၤတၢ်အါဒိၣ်မးအလီၢ်န့ၣ် ဒီးလၢတၢ်နၢ်ပၢၢ် တၢ်မၤအသးအံၤအပူၤန့ၣ် ယနံၤကမှံထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်ခိးကွၢ်တၤသူမိၢ် စိာ်ခီအဖိဆံး တဒုဘၣ်တဒုဆူ ကျဲဝာ်ဘးခီ, ဘၣ်ဆၣ် တၤသူဖိတဖၣ် ဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူကျဲအတခီပၤအံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ တၢ်လီၤသးခုတမံၤန့ၣ်လီၤ. လၢမိၢ်တၤသူအဂီၢ် တၢ်စိာ်ခီအဖိတဖၣ်ဆူ ကျဲဝာ်ဘးခီန့ၣ် အဖျါလီၤသးတံာ်တာ်ဘၣ်ဆၣ် အကတၢၢ်န့ၣ် မိၢ်တၤသူအံၤ ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ် ဖိလွံၢ်ဒုလိာ်ဒီး နီၣ်ခီဂာ်ကျဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ် အတၢ်မၤလၢလီၤဘှံးလီၤတီၤ တသ့တန့ၢ် တမံၤအံၤ လၢအဖျါလၢ တၢ်ဂီၤမူဖိအပူၤအံၤန့ၣ် လဲၤလီၤပလိာ်သး ဒီးစီၤပီလူး စူးကါက့ၢ်ဂီၤဒိ ဒ်သိးကပာ်ဖျါ အတၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ် ပၢဆှၢကဟုကယာ် ပှၤသ့းစၤလနံၤအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ပာ်ဒိၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအလီၢ်န့ၣ် ၁ သ့း ၂:၇ ဒီး ၁၁ အပူၤ တၢ်မၢဖိ စီၤပီလူး ထိၣ်သတြီၤဝဲ အတၢ်မၤပှၤသ့းစၤလနံၤဖိတဖၣ်အကျါ, ဒ်အမ့ၢ် မိၢ်ပၢ် ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ဖိဆံးတဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ ပာ်ဖျါဝဲ တၢ်မၤအံၤ မ့ၢ်တၢ်အဲၣ်အဒိၣ်အယိာ်လၢ ပှၤသ့းစၤလနံၤဖိတဖၣ်အဂီၢ် ဒီးအဆၢဖိ…
မ့ၢ်လၢတၢ်အဲၣ်အဃိ
တၢ်ဃ့ၢ် မၣ်ရသိၣ်(marathon)န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆီၣ်သဆၣ်ထီၣ် ပနီၢ်ခိ, နီၢ်သး အတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢတီၤထီကၠိဖိတဂၤအဂီၢ် တၢ်ဃ့ၢ်သတြီၤ ပှၢ်လၢ်ကျါတၢ်ဃ့ၢ်သတြီၤအဆူၣ်အကီတမံၤ စံးတၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆီၣ်သဆၣ်ထီၣ် ပှၤဂၤန့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ် ၁၄ နံၣ်ဖိ စူစဲၣ် ဘၣ်ကမဲၣ်(Susan Bergeman)န့ၣ် ဖဲအဃ့ၢ်လိအသး ဒီးနုာ်လီၤ ဃ့ၢ်သတြီၤတၢ်တဘျီလၢ်လၢ်, အဝဲဆီၣ်အဝဲၢ်ခွါ ကၠဲးဖရံၣ်(Jaffrey)လၢ ဘၣ်ဆ့ၣ်နီၤလၢ ခးလ့ၣ်လိၤတဂၤန့ၣ်လီၤ. ကၠဲးဖရံၣ် အသးအိၣ်တနံၣ်ဒီး ၉ လါအဆၢကတီၢ်, ဒိးန့ၢ်ဝဲ သးဖျၢၣ်အတၢ်ဂ့ၢ်ကီ ဒီး ခိၣ်နူာ်အထူၣ်အပျၢ်တနီၤ ဟးဂီၤနးနးဒိၣ်ဒိၣ်အဃိ အချၢဃံအထူၣ်တဖၣ် သံဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ခဲကနံၣ်အံၤ စူစဲၣ်စူးကွံာ်ညိကွံာ်ဝဲအတၢ်ပညိၣ်လၢ တၢ်နုာ်လီၤဃ့ၢ်သတြီၤတၢ်တဖၣ် ဒ်သိးအဝဲၢ်ကၠဲးဖရံၣ် စ့ၢ်ကီး ကနုာ်လီၤဃ့ၢ်သတြီၤပြၢတၢ်ဒီးအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအံၤမ့ၢ်တၢ်အဲၣ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးစူးကွံာ်ညိကွံာ်သးတမံၤန့ၣ်လီၤ.
ပှၤတၢ်မၢဖိစီၤပီလူး အသးပူၤစ့ၢ်ကီး အိၣ်ဒီး တၢ်အဲၣ်ဒီး တၢ်စူးကွံာ်ညိကွံာ်သးန့ၣ် ဖျါလၢ ရိမ့ၤ ၁၂:၁၀ အပူၤ ဖဲကွဲးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲ အပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိး က “အဲၣ်လိာ်ကွံလိာ်သး ကဒဲကဒဲ”…
ယတၢ်နီၣ် သိလ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒ်လဲၣ်
“အၣ်လါ” တၢ်ကတိၤ ဟးထီၣ်လၢယထးခိၣ် ဖဲလၢ သိလ့ၣ် ထြး(truck)တခိၣ် ဟဲနုာ်လီၤ သတူၢ်ကလာ်လၢယမဲာ်ညါအဃိန့ၣ်လီၤ. လၢသိလ့ၣ်လိၤ ယထံၣ်တၢ်ကွဲးအသး “ယနီၣ်သိလ့ၣ်န့ၣ် မၤသးဒ်လဲၣ်” ဒီးကွဲၤဒီနၢ်နီၢ်ဂံၢ်တခါလီၤ. ယဟံးထီၣ် ယကွဲၤဒီနၢ်ဒီး ကိးနီၢ်ဂံၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်တဂၤစံးဆၢဝဲ ဒီးသံကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်ဒီး ယပာ်ဖျါထီၣ် ယတၢ်သးတံာ်တာ်န့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်အံၤ ကွဲးနီၣ်ဝဲသိလ့ၣ် ထြးနီၢ်ဂံၢ် ဒီးစံးဘၣ်ယၤလၢ တၢ်သးဟးဂီၤအပူၤ “ခဲကနံၣ်အံၤ နမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်လၢပှၤတဂၤဂၤ နီၣ်သိလ့ၣ်ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လီၤန့ၣ် နကိးတဲဖျါထီၣ်သ့ထီဘိန့ၣ်လီၤ”.
လၢတၢ်လီၤဘှံးလီၤတီၤအပူၤ စံးဆၢ တၢ်ဒီးယၤန့ၣ် ကဲထီၣ် တၢ်သးတမုာ်လၢ ယဂီၢ် လၢယတၢ်ပာ်တီပာ်လိၤ ယသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မဲာ်ဆှး လုာ်ဘၢကွံာ်ယသးပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်တီတၢ်လိၤအဂီၢ် ယတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်အပူၤ ယစံးကတိၤဘၣ် တၢ်ကတိၤအဆူၣ်အကိၤ လၢတၢ်သးဒိၣ်သးဖျိးအံၤန့ၣ် ကလဲၤဘၣ်ဒိ ပိာ်မုၣ်တဂၤအံၤလၢ ဘၣ်မၤတၢ်မၤအကီအခဲတဂၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် မ့ၢ်လၢ ယတဆိကမိၣ်တၢ်လၢ အဂီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. အကတီၢ်ဖိအံၤ ယသ့ၣ်ညါထွဲလၢ ယတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်ဒီး ယတၢ်အိၣ်မူဟူးဂဲၤ ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်န့ၣ် တလီၤပလိာ်သးအဃိ လီၤသးဟးဂီၤဝဲ ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လီၤဟိလၢ…