စူးကါ နကလုၢ်
စးထီၣ်လၢ အသးအိၣ်(၈)နံၣ်န့ၣ် နီၢ်လံစၣ်(Lisa) ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ကတိၤတၢ်အုးအးဒီး ပျံၤဝဲလၢ အကဘၣ်ရ့လိာ်အသးဒီး ပှၤဂၤတဖၣ်အဃိ လိၣ်ဘၣ်လၢ အဝဲကဘၣ်ကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤကမျၢၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်အိၣ်မူလၢခံန့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤဘျါအီၤ ဒ်သိးကမၤနၢၤတၢ်တၤအီၤန့ၣ်အဃိ အဝဲပာ်လီၤအသး ဒ်သိးကစူးကါအကလုၢ် လၢတၢ်မၤစၢၤပှၤဂၤတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. အဝဲစးထီၣ်မၤ မုာ်သးမၤကလီ ပှၤကူၣ်လိာ်တၢ် အတၢ်မၤလၢပှၤမၤတၢ်ဖိ လၢဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ဒီးတၢ်သးဟးဂီၤလၢ အတၢ်သူၣ်ဟူးသးဂဲၤ တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်လၢ ကွဲၤဒီနၢ်အတၢ်မၤလီၢ်တဖၣ်လီၤ.
စီၤမိၤရှ့ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ် ဘၣ်ထွဲဒီး အတၢ်ကလုၢ်ကတိၤလၢ ကမၤစၢၤ အံၣ်စရ့လးဖိ ကဟးထီၣ် လၢကုၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယွၤမၢအလဲၤကတိၤတၢ် ဒီးစီၤပၤဖၤရိၤ ဘၣ်ဆၣ် စီၤမိၤရှ့ဂ့ၢ်လိာ်ဝဲ မ့ၢ်လၢ အဝဲတအိၣ်ဒီးတၢ်နာ်န့ၢ် အတၢ်သ့ကလုၢ်ကတိၤတၢ်အဃိလီၤ (၂ မိၤ ၄:၁၀). ကစၢ်ယွၤတၤအီၤဒီးစံး, “မတၤတ့ပှၤကညီအထးခိၣ်လဲၣ်” ဒီးယွၤမၤလီၤတံၢ်က့ၤအီၤဒီးစံး, “ယကအိၣ်ဒီးနထးခိၣ်ဒီး နကကတိၤတၢ် ဒ်လဲၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ယကသိၣ်လိနၤလီၤ”(:၁၁-၁၂). ယွၤအတၢ်စံးဆၢ ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ပှၤလၢ အဝဲမၤတၢ်ပှဲၤဒီးအစိကမိၤ ခီဖျိပှၤ သ့ဝဲလၢပတၢ်တ့အဒူၣ်အထၢတဖၣ်ဒၣ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲပသ့ၣ်ညါတၢ်အံၤလၢပသးပူၤဒီး ပကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဃုာ်ဒီးတၢ်ထံၣ်အံၤန့ၣ်…
ယွၤအတၢ်အဲၣ်
ဖဲ ၁၉၁၇ နံၣ်န့ၣ် ခဲလံၣ်ဖိနယၣ်(California) အပှၤမၤပနံာ်တၢ်ကၤ ဖြဲးဒြံးလဲၤမဲ (Frederick Lehman)တဂၤ ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအီၤလၢ ကျိၣ်စ့အတၢ်ကီတၢ်ခဲအဃိ အဝဲကွဲးထါသးဝံၣ် “ယွၤအတၢ်အဲၣ်”လီၤ. တၢ်မၤဆူၣ်ထီၣ်အသးအံၤ ဒုးကွဲးဝံၤအီၤ ထါခံဆၢဘၣ်ဆၣ် ကတာ်အသးဖဲသၢဆၢတဆၢလီၤ. အဝဲသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤထါလၢ ဘၣ်တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤလၢ ပူၤကွံာ်နံၣ်တနီၤ လၢဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ဃိာ်အတၢ်ဒူၣ်အလိၤလီၤ. ပှၤဃိာ်ဖိတဂၤ ကွးညာ်ကွံာ် ထါလၢလၢၢ်အလိၤဒီး ထါန့ၣ် ပာ်ဖျါတၢ်သ့ၣ်ညါ ယွၤအတၢ်အဲၣ်ယိာ်ယိာ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဒုးကဲထီၣ်ထါဖိန့ၣ် ဆူအတၢ်သးဝံၣ် သၢဆၢတဆၢလီၤ.
အကတီၢ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲ ဖဲပကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢမၤတံာ်တာ်ပှၤ ဒ်လဲၤမဲအသိး ဒီးထါဖိလၢဃိာ်အဒၢးပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပသးဟးဂီၤကတီၢ် ဖဲပဒုးသီၣ်ကဒါက့ၤ ပှၤကွဲးထါစီၤဒၤဝံးအတၢ်ကတိၤ, “ယဃ့ၢ်ဆူနဒံးဆ့အကဒုပူၤ”(စံး ၅၇:၁) န့ၣ် မ့ၢ်ပမၤတၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပအိၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲ ပ“ကိးထီၣ်ဆူတၢ်ထီၣ်ထီကစၢ်”အအိၣ်သ့ဝဲ(:၂), လၢပကတဲယွၤ ပတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒီးပတၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ခဲအံၤ ဒ်လၢပ“အိၣ်လၢခ့ယုၢ်အကျါ”လီၤ(:၄). တယံာ်ဘၣ်န့ၣ် ပဘၣ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ပှၤ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီဘၣ်ထွဲဒီး ယွၤအတၢ်မၤပှဲၤန့ၢ် ပတၢ်လိၣ်တဖၣ် လၢခါပူၤကွံာ်တ့ၢ်အသိး ပကစံးသကိးဒ်စီၤဒၤဝံး စံးဝဲအသိး, “ယကအုၣ်တၢ်, ဒီးသးဝံၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤ... ယကထိၣ်ဂဲၤ…
တၢ်မၤဂ့ၤ တၢ်အဆံးဖိတဖၣ်
အမဲၣ်ဒၢ်(Amanda)မၤတၢ် ဒ်ပှၤကွၢ်ပှၤဆါ ဟးတပူၤဘၣ်တပူၤ, လၢတၢ်ကွၢ်ပှၤဆါအဟံၣ်တဖၣ် ဒီးညီနုၢ်လဲၤကိး အဖိမုၣ်ဆံတနံၣ်ဖိ နီၢ်ရူၤဘံၢ်လီၤ. နီၢ်ရူၤဘံၢ်(Ruby)န့ၣ် အဝဲညီနုၢ်သံကွၢ် ပှၤအိၣ်ဖဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်တဖၣ် လၢ “နမ့ၢ်အိၣ်ဒီး တၢ်သၢမံၤလၢ နကဃုထၢန့ၣ် နကဃုထၢဒ်လဲၣ်”. ဒီးကွဲးနီၣ်ဝဲ အတၢ်စံးဆၢလီၤ. လီၤကမၢကမၣ်လၢ မ့ၢ်အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဆၢန့ၢ်ဘၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်အဆံးဖိတဖၣ် လၢအမ့ၢ် ထိးပှံာ်ဘိ(sausages), ကိၣ်ခၠီးကလဲး, တၢ်နူၢ်ထံလီၤသကၤ(cheese), ဒီးသၣ်ဝံၣ်သိသၣ် (avocados)တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးရူၤဘံၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် “လဲၤမၤဘူၣ်ယၤ” (Go Fund Me) တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဒ်သိးအဝဲကမၤပှဲၤဘၣ် ပှၤအတၢ်ဆၢမုၢ်လၢ်ဖိတဖၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲလဲၤဆှၢတၢ်ဟ့ၣ်ဖိတဖၣ်န့ၣ် အဝဲ ဖိးဟုဒံး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးစံးဝဲ, “တၢ်အံၤမၤသးဖှံထီၣ် အဝဲသ့ၣ်အနီၢ်ကီၢ်လီၤ”.
ဖဲပဒုးနဲၣ်တၢ်သူၣ်ကညီၤသးကညီၤ ဒီးတၢ်မၤဂ့ၤတၢ် ဒ်ရူၤဘံၢ်အသိးန့ၣ် ပမၤဖျါထီၣ်က့ၤ ယွၤလၢ “သူၣ်ကညီၤသးကညီၤတၢ် ဒီးသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်တၢ်... ဒီးအဘျုးအဖှိၣ်ဒိၣ်နီၢ်မးလီၤ” (စံး ၁၄၅:၈). တၢ်န့ၣ်အဃိ စီၤပီလူး မၤဆူၣ်ထီၣ်ပှၤ ဒ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်အသိး လၢပက“ကူထီၣ်သိးထီၣ် တၢ်သးကညီၤ, တၢ်မၤဂ့ၤတၢ်, တၢ်ဆီၣ်လီၤသး,…
ခံမံၤလိာ် ဘၣ်ဝဲလီၤ
အနံၣ်(၃၀)ဝံၤအလီၢ်ခံ ဖဲၣ်လူလူ(Feng Lulu) ထံၣ်လိာ်ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်က့ၤအသးဒီး အဒူၣ်ဖိထၢဖိလီၤ. ဖဲအဝဲမ့ၢ် ဖိသၣ်ဟးတုၤတီၢ်တုၤတီၢ်ဒီး လိာ်ကွဲလၢဟံၣ်အချၢအဆၢကတီၢ် ပှၤစိာ်ဆူၣ်ကွံာ်အီၤလီၤ. မ့ၢ်လၢ တရူးအပိာ်မုၣ်ကရၢ (All-China Women’s Federation) အတၢ်ကျဲးစၢးအဃိ လၢခံကတၢၢ် ပှၤဃုထံသ့ၣ်ညါဘၣ်က့ၤ အဝဲအိၣ်ဆိးအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဃ့ၢ်စိာ်ဆူၣ်အီၤန့ၣ် မ့ၢ်ဒံးဒၣ် ဖိသၣ်ဆံးဆံးဖိအဃိ အဝဲတသ့ၣ်နီၣ်တၢ်မနုၤမးလၢၤဘၣ်. ဖဲအဒိၣ်ထီၣ်န့ၣ် ဆိကမိၣ်ဝဲ ကမ့ၢ်ဒၣ် အမိၢ်အပၢ်လုၢ်ဒုးအီၣ်ဒုးအီတန့ၢ်အဃိ တၢ်ဆါကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီအဆၢကတီၢ် တၢ်သံကွၢ်အါမံၤ ဒီးတၢ်သးဂဲၤတဖၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲစီၤယိၤသး ပာ်ဖှိၣ်ဘၣ်က့ၤအသးဒီး အဒီပုၢ်ဝဲၢ်န့ၣ် အသးကဟူးဂဲၤ သဘံၣ်ဘုၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဒ်ပှၤသးစၢ်တဂၤအသိး အဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ် ဆါလီၤအီၤ ဒ်ကုၢ်တဂၤအသိး ဆူအဲၤကူပတူးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အက့ၣ်အကူ လီၤဘၣ်ဒိဆါတဖၣ်အလီၢ်န့ၣ် ယွၤတရံးက့ၤအီၤ ဆူတၢ်စိကမီၤအလီၢ်ထီလီၤ. ဖဲအဝဲၢ်တဖၣ် ဟဲပှ့ၤတၢ်အီၣ် လၢအဲၤကူပတူးန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် လၢတၢ်တသ့ၣ်ညါတၢ်အပူၤန့ၣ် ဘၣ်ပှ့ၤတၢ်အီၣ်လၢ အဝဲအအိၣ်လီၤ.
စီၤယိၤသး ဒုးသ့ၣ်ညါအဝဲၢ်တဖၣ် လၢယွၤအုၣ်ခီၣ်က့ၤအဝဲသ့ၣ် လၢအတၢ်မၤကမၣ်ဒီးတဲဝဲ “ယွၤဒုးမူဒံးသု လၢတၢ်မၤထူၣ်ဖျဲးဖးဒိၣ်အပူၤလီၤ (၁ မိၤ…
တၢ်အဂံၢ်ထံး
မ့ၢ်ဖဲ ၁၈၅၄ နံၣ်, ဖဲဝ့ၢ်လိဒိၣ်န့ၣ် တၢ်တမံၤမံၤ မၤသံပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢအကထိတဖၣ်လီၤ. ပှၤအါဂၤဆိကမိၣ်လၢ တၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ကလံၤဘၣ်အၢအဃိလီၤ. မ့ၢ်ဝဲလီၤ. အနီၢ်နီၢ် မ့ၢ်လၢ တၢ်ကိၢ်ဆူၣ် တဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်အဃိ တၢ်အ့ၣ်တၢ်ဆံၣ်ထံဘၣ်အၢ လၢအယွၤလီၤဆူ ထံကျိသ့(မ)(စ)(Thames)အပူၤ, တၢ်ကိၢ်ဘၣ်ဒီး အစိနၢတမုာ်နၢအုၣ်နၢပူးန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ “တၢ်နၢတမုာ်ဖးဒိၣ်”(The Great Stink)န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအနးကတၢၢ်တမ့ၢ် ကလံၤဘၣ်. ဒီးကထၢၣ်ကၠီစနိ (Dr. John Snow) အတၢ်ဃုထံ ဒုးနဲၣ်ဝဲလၢ ထံဘၣ်အၢဘၣ်သီ မ့ၢ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်တဲာ်ရာ် (ဟၢဖၢလူ) တၢ်သံသတြိာ်လီၤ.
ပဝဲပှၤကညီတဖၣ် ပသ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီး တၢ်ကီတၢ်နးအဂၤတမံၤ, တၢ်လၢအနၢတမုာ်တုၤဆူမူခိၣ်လီၤ. ပအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်လၢအဟးဂီၤအပူၤ ဒီးပထံၣ်ကမၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအဂံၢ်ထံးဒီး ဃုကျဲလၢကမၤဂ့ၤထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ် လၢကဆၢၣ်မဲာ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီခဲန့ၣ်လီၤ. ကမျၢၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ လၢအကူၣ်သ့တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, သနူကျဲတဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ တအိၣ်ဒီးအစိကမီၤလၢကဆိကတီၢ် ပှၤတဝၢအတၢ်ဆါအဂံၢ်ခီၣ်ထံး လၢအမ့ၢ်ပသးလၢအပှဲၤဒီးတၢ်ဒဲးဘးန့ၣ်ဘၣ်လီၤ.
ဖဲယ့ၣ်ရှူးစံးဝဲ, “တၢ်အိၣ်လၢခိ လၢအလဲၤနုာ်ဆူပှၤကညီအပူၤန့ၣ် မၤတကဆှီဘၣ်အီၤ တသ့ဘၣ်နီတမံၤဘၣ်”န့ၣ် တမ့ၢ်အဝဲတဲတၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲ နီၢ်ခိအတၢ်ဆူးတၢ်ဆါဘၣ် (မၢ် ၇:၁၅).…