ဖဲ ၂၀၁၄ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤမၤလိတၢ်သးသမူ မူပီညါတဖၣ် ဖီၣ်န့ၢ်ဝဲ ပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံး (pygmy seahorse) အလွဲၢ်ဘီဂီၤ အမိၢ်အဖါတစူၣ် လၢကီၢ်ဖံးလံးပံ(န) (Philippines)န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် စိာ်ပီၣ်လဲၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်အံၤ, ဃုာ်ဒီး အအိၣ်ဆိးတၢ်အလီၢ် ပီၣ်လဲၣ်လၢၢ်ဖီဘီဂီၤတကရူၢ်, (လၢအလီၤဂာ်ဒီး နီၣ်ဝံၢ်(coral sea fan)) ဆူ ကဲၤလဖိနယၢၤ စဲအ့ၣ်ပတီၢ်ထီဖၠၣ်စိမိၤ (California Academy of Sciences) ဖဲဝ့ၢ်စဲၣ်ဖရၣ်စ့းစကိၣ် (San Francisco) န့ၣ်လီၤ. ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် အဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဝဲ ပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံးဖိတဖၣ် အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ မ့ၢ်သန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်သ့ဃါဃုာ်ဒီး န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢာ်အလိၤဧါန့ၣ်လီၤ. အဃိ ဖဲပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံး ဘီဂီၤဖိတဖၣ် ဖးထီၣ်အကတီၢ်, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် လဲၤပာ်လီၤဝဲ လၢၢ်ဖိဂီၤလုး ပီၣ်လဲၣ်လၢၢ်ဖီအလွဲၢ်ဂီၤလုး ဆူထံဒၢဖးဒိၣ်အပူၤလီၤ. အမိၢ်အပၢ်အလွဲၢ် မ့ၢ်အဘီဂီၤဘၣ်ဆၣ်, ဖိဆံးဖိတဖၣ် လဲလိာ်အဝဲသ့ၣ်အလွဲၢ် ဒ်သိးကလီၤဂာ်လိာ်သးဒီး လၢၢ်ဖီဂီၤလုးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပီၣ်လဲၣ်ကသ့ၣ်ဆံးတဖၣ် မ့ၢ်လၢအအိၣ်ဒီး အန့ဆၢၣ်လၢ တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤသ့ ညီညီအဃိ, အဝဲသ့ၣ် အတၢ်မူတၢ်ဂဲၤန့ၣ် သန့ၤထီၣ်အသးလၢ အတၢ်သ့ဃါဃုာ်ဒီး အန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤအလိၤ, တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ ယွၤဟ့ၣ်လီၤပာ်အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဃါဃုာ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဒီသဒၢအကျဲအကပူၤတမံၤ လၢအဘျုးအိၣ်ဝဲ လၢန့ဆၢၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ် ယွၤကွဲမုာ်ပှၤကိးဂၤဒဲး လၢကတူၢ်လိာ်တၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤဒီး ကအိၣ်မူပာ်ဖျါပတၢ်အိၣ်မူ လီၤလီၤဆီဆီလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢအံၤန့ၣ်လီၤ. ရိမ့ၤ ၁၂:၁ အပူၤ တၢ်မၢဖိစီၤပီလူးသဆၣ်ထီၣ် ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး တဖၣ် တၢ်ကမၤလၤကပီၤယွၤလၢ ပတၢ်အိၣ်မူကိးသနၢၣ်ဒဲးအပူၤ, ဒီးပကဘူၣ်ထီၣ်အါထီၣ်ကစၢ်ယွၤ ခီဖျိ တၢ်လုၢ်ထီၣ်ပနီၢ်ခိ ဒ် “တၢ်လုၢ်မူစီဆှံ”အသိးန့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ ၂ စံးဘၣ်ပှၤ ခီဖျိလၢတၢ်ဒဲးဘးအဃိန့ၣ် ပဝဲပှၤကညီလၢ အဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ဝဲဒၣ်ညီတဖၣ်, လၢပနီၢ်သးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ် ဒ်ပှၤစူၢ်က့ၤ နာ်က့ၤတၢ်တဖၣ်အသိးန့ၣ်, ပသန့ၤထီၣ်ပသး လၢသးစီဆှံအတၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤ ပသးအတၢ်ဆိကမိၣ် တဖၣ်, ဒီးအတၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤပှၤ ဒ်သိးပသုတအိၣ်ဒီး “ပှၤအအံၤတဃၣ်ဖိအက့ၢ်အဂီၤ” လၢအသမၢ ယွၤဒီး မၤလၤကပီၤတၢ်ဒဲးဘး တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဃါဃုာ်သးဒီးဟီၣ်ခိၣ်အံၤ အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ တၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ လၢအထီဒါဒီးယွၤအကလုၢ်ကထါ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ခီဖျိသးစီဆှံအစိကမီၤန့ၣ်, ပကသ့ထံၣ်ပှၤဂၤ, ဒီးပကသ့အဲၣ်ပှၤဂၤ ဒ်ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအသိးန့ၣ်လီၤ.
