တၢ်အဲၣ်အဒိၣ်အယိာ်
ပှၤသၢနံၣ်ဖိဒၣ်လဲမဲး (ခ) မၤလိန့ၢ်တၢ်ပီၢ်ထံ‚ ဖဲအလီၤတဲာ်လၢ ထံပူၤလီၢ်လံၤလၢ အယိာ် ပ့ၣ် ၄၀ တပူၤ‚ တၢ်ဒူၣ်ဃးလၢလၢၢ်လၢ အဖုအဟံၣ်လီၢ်ခံန့ၣ်လီၤႉ ဒၣ်လဲ ပၢၤအသး ဒ်သိးကထီၣ်ဖီလၢထံလၢ အအိၣ်အပ့ၣ် ၁၀ အမဲာ်ဖံးခိၣ် တုၤအပၢ်ဟဲစံၣ်လီၤ ဒီး မၤပူၤဖျဲးအီၤတစုန့ၣ်လီၤႉ ပှၤလၢအမၤပူၤမၤဖျဲးတၢ်တဖၣ် စဲၤလီၤပျံၤလၢ ကထုးထီၣ် ဖိသၣ်အံၤ ဘၣ်ဆၣ်‚ ပၢ်အံၤတခီအသးကိၢ်လၢ အဖိခွါအဃိ စွါလီၤလၢလၢၢ်လၢ အဘ@တဖၣ် အကပၤ‚ ဒီးစံၣ်လီၤ၀ဲန့ၣ်လီၤႉ
အိ‚ တၢ်အံၤမ့ၢ်ပၢ်တဂၤအတၢ်အဲၣ်လီၤမးလဲၣ်ႉ အိ‚ တၢ်အံၤကယိာ်ထဲလဲၣ် ထဲလဲၣ်‚ ပကစံၣ်လီၤလၢ ပဖိတဖၣ်အဂီၢ်တမ့ၢ်ဘၣ်ဧါႉ
ဖဲပှၤတၢ်မၢဖိစီၤယိၤဟၣ် ကွဲးလံာ်ဆူ ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤတၢ်လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် လၢပျၢၤ‚ လၢအဂုာ်ကျဲးစၢးဟူးဂဲၤ ဒ်သိးကထံၣ်န့ၢ် တၢ်ကပာ်လီၤခီၣ်တဃာ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ် အတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်‚ ဖဲအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤကဒံကဒါအ၀ဲသ့ၣ်လၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအကမၣ်‚ အ၀ဲမၤထီထီၣ်လဲၢ်ထီၣ်တၢ်ကတိၤအဖျၢၣ်တဖၣ် ဒ်တၢ်ကပၢၤဃာ် တၢ်အိၣ်မူတမံၤအသိးန့ၣ်လီၤႉ ‘‘ကွၢ်တက့ၢ်ႉ ပၢ်ဟ့ၣ်လံပှၤလၢ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ ဒ်လဲၣ်
ဒ်လဲၣ်‚ လၢတၢ်ကကိးပှၤလၢ ယွၤအဖိန့ၣ်လီၤႉ…
သ့ၣ်သၣ်တဖျၢၣ်အသၣ်မံဘီထီၣ်တဆီဘၣ်တဆီ
လၢတၢ်အကတီၢ်အဆိတဖၣ်လၢ အ၀ဲမၤတၢ်လၢ ခ့ဘရၠာစးံး (ရၠာစးှ) ‚ ကီၢ်အဲကလံး အနံၣ် (၅၀) အပူၤ‚ ခၠါ (လ) စံၣ်မံၣ်ယိၣ် (၁၇၅၉-၁၈၃၆) ထံၣ်လိာ်သးဒီး တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၠာစးၣ် ဟဲနရၠာစးံၣ်ဘဲ (န) ဒီးအဖိမုၣ်တဖၣ်‚ လၢအမ့ၢ် ပှၤလၢအအိၣ်လၢ အဟံၣ်အဃၢၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲတၢ်လဲၤဟးအိၣ်သကိးတဘျီ၀ံၤ‚ ဖိမုၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် အတၢ်ထံၣ်လၢ စံၣ်မံၣ်ယိၣ်မ့ၢ်သးစၢ်လၢ အကတိၤတၢ်ဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤကိၤ ဒီးဖျါလၢ အနာ်န့ၢ်လီၤ အသးလၢ အတအိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤ တၢ်ဖုးနီတမံၤန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်ကမၤဆၢက့ၤ တၢ်ထံၣ်အံၤအဂီၢ်‚ ဘဲ (န) စံးဘၣ် အဖိမုၣ် တဖၣ်လၢ ကဒ့သ့ၣ်သၣ်တဖျၢၣ် လၢသ့ၣ်အခံလိၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲအကမၢကမၣ်ဘၣ်လၢ မ့ၢ်အပၢ်တဂၤသးလီဘၣ် သ့ၣ်သၣ်လၢအတမံအံၤကတီၢ်‚ ပၢ်အံၤတဲဖျါထီၣ်က့ၤတၢ်လၢ‚ ‘‘ဂ့ၤလံႉ ဖိမုၣ်သ့ၣ်ဧၢ‚ သ့ၣ်သၣ်အံၤ အခဲအံၤ မ့ၢ်သ့ၣ်သၣ် အလါတဖျၢၣ်အဃိ‚ ယကဘၣ်အိၣ်ခိးဒံး တၢ်ဆၢကတီၢ်‚ ဘၣ်ဆၣ်‚ ဖဲတၢ်မ့ၢ် ဟဲကိၢ်ထီၣ်ဒီး မ့ၢ်ဘၣ်လၢတၢ်စူၢ်ထံတစဲး ဒီးသ့ၣ်သၣ်အံၤကမံထီၣ်ဒီး ဆၢဒီး၀ံၣ်ဘဲလီၤႉ လၢတၢ်အံၤအဃိ‚…
တၢ်အိၣ်မူမၤတၢ်တမံၤလၢတၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်တၢ်
ဖဲယအိၣ်ခိးတၢ်လၢ တၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢအဘၣ်တၢ်ပာ်လီၤလၢစီၢ်နီၤခိၣ်လၢပှၤ ဟံးန့ၢ် အီၣ်လၢပှၤအကစၢ်ဒၣ်၀ဲသ့လၢ ခရၠာစးံာ်ဖိခီဖရၠာစးဲး၀ဲၤလီၢ်တခါကတီၢ်‚ ပိာ်မုၣ်တဖု ဟဲနုာ် လီၤဆူ တၢ်အီၣ်မ့ၤအလီၢ်န့ၣ်လီၤႉ ယနံၤကမှံထီၣ်ဒီး စံးဘၣ်ပိာ်မုၣ်တဂၤလၢ ‘ဟဲလိၣ်’ ဖဲအဆၢထၢၣ်လၢယလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်မၤဆၢက့ၤ ယတၢ်ဆၢဂ့ၤဆၢ၀ါ‚ အ၀ဲစံးဘၣ် ယၤလၢ‚ ‘ယသ့ၣ်ညါနၤလီၤ’ႉ ပတၢၤနုာ်ဆီဒံၣ်တဖၣ်လၢပလီခီပူၤဒီး ဂုာ်ကျဲးစၢး ဆိကမိၣ် လၢမ့ၢ်ပထံၣ်သ့ၣ်ညါလိာ်ပသးလၢ တၢ်လီၢ်မတၤန့ၣ်လဲၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်‚ ဖျါလၢ အလီၤတံၢ်ဘၣ်ယၤလၢ အ၀ဲကမၣ်ယၤ ဒီးပှၤတဂၤဂၤန့ၣ်လီၤႉ
ဖဲပဟဲက့ၤကဒါက့ၤ လၢမုၢ်ဆါတၢ်အီၣ်ကတီၢ်‚ ပိာ်မုၣ်အံၤ ဟဲသုးဘူးသးဆူ ယအိၣ်ဒီး သံကွၢ်ယၤလၢ ‘‘န၀ီသိလ့ၣ်အ၀ါတဆိဧါ’’/ ယသံးထီၣ်ယဖံနါခိၣ်ဒီးစံးဆၢက့ၤအီၤလၢ‚ ‘‘မ့ၢ်လီၤ လၢပူၤကွံာ်အနံၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ’’
အ၀ဲနံၤထီၣ်၀ဲလီၤႉ အ၀ဲစံးဘၣ်ယၤလၢ‚ ‘‘ပဆိကတီၢ် ပသိလ့ၣ် ဖဲတၢ်လီၢ်လၢ သိလ့ၣ် ဘၣ်အိၣ်ပတုာ်လၢတီၤဖုၣ်ကၠိအမဲာ်ညါကိးဂၤ ဃၣ်ဃၣ်လီၤႉ ထီဘိ‚ နယူာ်ထီၣ် နစုဒီး သး၀ံၣ်တၢ်လၢတၢ်သးခုအပူၤန့ၣ်လီၤႉ ယဆိကမိၣ်လၢ နဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ကစၢ်ယွၤလီၤႉ တၢ်အ၀ဲန့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ယၤလၢ ယကမၤဘၣ်တၢ်ဒ်သိးနၤအသိး‚ တုၤဒၣ်လဲာ် လၢ နံၤသီကီခဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ’’ႉ…
တၢ်မူဟူးဂဲၤ ဒ်ယ့ၣ့်ှှူးအနီၣ်ထိၣ်အသိး
တယံာ်ဘၣ်‚ ယသိလ့ၣ်လၢယဒိးအီၤအံၤ ဟးဂီၤဒီး လိၣ်လၢတၢ်ကဘၣ်ဘှီအီၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်မၤလီၢ်လၢ အဘှီသိလ့ၣ်‚ စီၤစုၤဒီးယဟံၣ်တမံးလာ်န့ၣ်လီၤႉ လၢတၢ်အံၤအဃိ‚ ယဆၢ တဲာ်လၢ ယက့ၤလၢခီၣ်‚ ဆူယဟံၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲယခါထီၣ်ယခီၣ်ဃၢဃၢလၢကျဲမုၢ်လၢသိလ့ၣ် ဃ့ၢ်ထီၣ်ဃ့ၢ်လီၤ အါမးအကပၤ‚ ယပာ်သူၣ်ပာ်သးဘၣ်လၢ ပှၤကိးဂၤဟူးဂဲၤနီၣ်သိလ့ၣ်ခ@မး န့ၣ်လီၤႉ
တၢ်အံၤတမ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤတိၢ်လီၤဆီ၀ဲဘၣ်ႉ တၢ်လဲၤတၢ်လၢသိလ့ၣ်အံၤ ခ@န့ၢ်ဒံး တၢ်လဲၤတၢ်လၢခီၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲယထိၣ်ကဆှၣ်လီၤသးဒီး ဟးကယီကယီဆူ တၢ်ကက့ၤလၢဟံၣ်‚ ယသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်တၢ်တမံၤန့ၣ်လီၤႉ ပ၀ဲပှၤကူပှၤကညီတဖၣ်‚ ပညီနုၢ်ဒိၣ်မးလၢ တၢ်မၤသးခ@ဒံးခ@ဒူးန့ၣ်လီၤႉ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်အကတီၢ်ကိးကတီၢ်ဒဲး တၢ်မၤ အသးန့ၣ်လီၤႉ ၀ံၤ‚ တၢ်သ့ၣ်ညါအဂၤတမံၤဟဲအိၣ်ထီၣ်လၢ ယသးပူၤလီၤႉ တလီၢ်လီၢ်‚ ယဆၢမုၢ်လၢ်ဘၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤစ့ၢ်ကီး‚ ကမၤတၢ်ခ@ခ@န့ၣ်လီၤႉ ယမိၣ်န့ၢ်သးလီဘၣ်လၢ ကစၢ်အတၢ်တိာ်တဖၣ် ကဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါလိာ်သးဒီး ယနီၣ်ထိၣ်အတၢ်ဆၢကတီၢ်စရၠာစးီလၢ ယပာ်လီၤယဲအသိးန့ၣ်လီၤႉ
ဖဲကစၢ်ယ့ၣ့်ှှူးအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်အံၤအကတီၢ်‚ ဖျါလၢအ၀ဲမၤတၢ်ဃၢဃၢ ဒီးတဘျီဘျီ‚ ဒုးသးဟးဂီၤဘၣ်အတံၤသကိးတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖဲယိၤဟၣ် ၁၁ အပူၤ‚ နီၢ်မၤရၠာစးံဒီးနီၢ်မၢ်သၤ ဆှၢလီၤတၢ်ကစီၣ်လၢ အဒီပုၢ်၀ဲၢ်ခွါ စီၤလါစ့ှူးဆါထီၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲသ့ၣ် သ့ၣ်ညါလၢ ကစၢ်ယ့ၣ့်ှှူးမၤစၢၤ၀ဲသ့ (း၁-၃) န့ၣ်လီၤႉ…
ဖဲထံလုၣ်ဘၢတၢ်ဟဲတုၤအကတီၢ်
ယအိၣ်ဆိးလၢခီၣ်လိၣ်ရၠာစးၣ်ဒိၣ်‚ ကီၢ်စဲၣ်တဘ့ၣ်လၢအအိၣ်လၢယူၢ်ႉအဲး (စ) အမုၢ်နုာ်လၢ အဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါလၢ အအိၣ်ဒီး လ့မုၢ်လ့တီကစၢၢ်တဖၣ် ဒီးကိးနံၣ်မူခိၣ်ဖီတဖၣ်လီၤ၀ဲန့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်‚ န့ဆၢၣ်အတၢ်တတၢာ်တနါအနးကတၢၢ်လၢ ယကီၢ်စဲၣ်အံၤ‚ တဘၣ်ဃးဒီးမူခိၣ်ဖီဘၣ်‚ မ့မ့ၢ်ဟဲအသးလၢတၢ်စူၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤႉ သီ (မ) စၢၣ်ထံလုၣ်ဘၢတၢ် ဖးဒိၣ် ဟဲအိၣ်ထီၣ် ဖဲလါယူၤလံ ၃၁‚ ၁၉၇၆ နံၣ် ဖဲ၀့ၢ်လၢတၢ်လဲၤဟးကသုၣ် အအဲး (စ) ထဲး (စ) ဖး (ခ) အကပိာ်ကပၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲထံလုၣ်ဘၢတၢ်၀ံၤ‚ လၢခံတဆီဘၣ်တဆီ ပှၤသံပှၤပှၢ် အိၣ် ၁၄၄ ဂၤ‚ လၢအတပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ် အလီၢ်အကျဲအတၢ်ဟးဂီၤဘၣ်လီၤႉ လၢတၢ်တတၢာ်တနါအံၤအဃိ‚ တၢ်မၤလိတၢ်လၢအကါဒိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ တၢ်မၤအီၤလၢ လီၢ်က၀ီၤ‚ လီၤလီၤဆီဆီလၢ ကျဲမုၢ်ဒီးကျဲမုၢ်ဖးထီတဖၣ် အခီၣ်ထံးအဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်ဒူၣ်လၢ အအိၣ်လၢကျဲမုၢ်တဖၣ်အကပၤ ဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ ဂာ်လၢၢ်ဒါလၢအတူၢ် ကလံၤမုၢ်အသဟီၣ်န့ၢ်၀ဲန့ၣ်လီၤႉ ပမ့ၢ်စံးလၢကျဲအဂၤတဘိ‚ အ၀ဲသ့ၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်အခီၣ် ထံးလၢ အလီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒီးဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ်န့ၣ်လီၤႉ
လၢပတၢ်အိၣ်မူအပူၤ…