ပပှၤကွဲးတၢ်တဖၣ်

ကွၢ်ခဲလၢာ်

တၢ်ကွဲးဖှိၣ်ရၤတဖၣ် လၢ Kenneth Petersen

ဃိာ်အတၢ်စၢဃာ်ထးဘိတဖၣ် အလီၢ်ခံ

ပှၤလိာ်ကွဲ အမဲရကၤ ဖျၢၣ်ထူ အမံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤ လဲၤထီၣ်ဆူပျဲၢ်စီၤခိၣ် လၢအတမ့ၢ်တၢ်လိာ်ကွဲ ဖျၢၣ်ထူပျီအလီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးကတိၤလီၤတၢ်ဆူ ပှၤဘၣ်လီၤဃိာ်အဂၤ သၢကယၤ အမဲာ်ညါ, ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ဂ့ၢ်လၢ လံာ်ယရှါယၤအတၢ်ကွဲး ဖဲအဲဘၢကလ့း တၢ်ဘှီဂ့ၤတကဲာ်ပဝးအလီၢ် (ဃိာ်) ဖဲဝ့ၢ်မဲၣ်အါမံၣ်, ကီၢ်စဲၣ်ဖလီရံၣ်ဒၢ်န့ၣ်လီၤ.

အကတီၢ်ဖိအံၤ တမ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါ ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်မံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤအံၤအဂ့ၢ်လၢ မၤဟူးဝးပှၤအသးဘၣ်, မ့မ့ၢ် သးသမူအါမးလၢအသူၣ်ကၢ်သးလီၤ ဒီးသူၣ်ဘၣ်ဒိသးဘၣ်ထံးတဖၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လီၤဆီအံၤန့ၣ် ယွၤလီၣ်ဖျါထီၣ်အသး လၢဃိာ်အတၢ်စၢဃာ်ထးဘိတဖၣ် အလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တဂၤ စံးဝဲ, “တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအလီၢ်အံၤ ဟူးဝးထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ဒီးတၢ်စံးထီၣ်ပတြၢၤအကလုၢ်န့ၣ်လီၤ.” ပှၤတဖၣ် ဟီၣ်သကိး, ဒီးထုကဖၣ်သကိးတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဘါဝံၤန့ၣ် ပှၤဃိာ်ဖိ ခံဆံနွံဂၤ ဟ့ၣ်လီၤအသးဆူ ကစၢ်ခရံာ်အစုပူၤန့ၣ်လီၤ.”

ခီဖျိလၢကျဲတဘိဘိန့ၣ်, ပဝဲနၤယၤခဲလၢာ် ပစၢဃာ်လီၤက့ၤပသးလၢ ဃိာ်လၢပမၤဒၣ်ပဝဲ, ပဘၣ်အိၣ်လၢ ပတၢ်သးကွံ, ပတၢ်အဲၣ်လီၤပသး, ဒီးတၢ်သးစဲထီ လၢအမ့ၢ် တၢ်စၢဃာ်ထးဘိတဖၣ်အလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်လီၤလိာ်လီၤလးအပူၤန့ၣ် ယွၤ လီၣ်ဖျါထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢမုၢ်တဂီၤအံၤ လၢဃိာ်ပူၤန့ၣ်…

တၢ်မၤနၢၤအကိ (Goal)

လါဖ့းဘြူၤအါရံၤ ၅ သီ, ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ် ခရ့းစ်ၡဲၣ် အါစူး (Christian Atsu) ထူနုာ်ဖျၢၣ်ထူတၢ်မၤနၢၤအကိလၢ အၦၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူဖိတဖၣ်အဂီၢ် ဖဲကီၢ်ထၢကံၣ် (Turkey) တၢ်လိၥ်ကွဲဖျၢၣ်ထူအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ၦၤထူဖျၢၣ်ထူအမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ် တဂၤအံၤႇ လၢဖိသၣ်ဆံးလံၤလံၤန့ၣ် မၤလိသ့အသး ဃ့ၢ်လိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူ ထဲလၢအခီၣ်လဲကဲ ဖဲအထံကီၢ် ‘ကၢ်နၣ်’ (Ghana) ဒၣ်ဝဲအပူၤန့ၣ်လီၤ. ခရ့းစ်ၡဲၣ် မ့ၢ်ၦၤလၢအနၥ် ကစၢ်ခရံၥ်, ဒီးစံးဝဲဒၣ် “လၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤ ကယဲၢ်တၢ်မၤအသးတဖၣ်အကျါ ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးမ့ၢ်တၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.” ခရ့းစ်ၡဲၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်စူၢ်တၢ်နၥ် ခီဖျိလၢ တၢ်ကွဲးတီၣ်ထီၣ် လံၥ်စီဆှံအဆၢတဖၣ်လၢကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်ကလံၤဒၢအပူၤ, ဒီးလၢ အတၢ်မၤအပူၤ ခီဖျိကျိၣ်စ့အတၢ်မၤစၢၤ လၢဖိၣ်ဃဲကၠိတဖျၢၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

မုၢ်တနံၤဖဲအဝဲထူနုၥ် ဖျၢၣ်ထူတၢ်မၤနၢၤအကိဝံၤ လၢခံတသီန့ၣ်, ဟီၣ်ခိၣ်ဟူးဝးတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်တထံၣ် လၢအမၤဟးဂီၤ ဝ့ၢ်အဲးတယၤ (Antakya), တဘျီမ့ၢ် ဝ့ၢ်အၣ်တံၤအီၥ် လၢလံၥ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်လီၤ. ခရ့းစ်ၡဲၣ် အိၣ်ဆိးလီၢ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤၦီၢ်, ဒီးဘၣ်တၢ်ကိးက့ၤအီၤလၢကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ.

အပူၤကွံၥ်အနံၣ်ခံကထိန့ၣ်, တၢ်လၢဝ့ၢ်အၣ်တံၤအီၥ် မ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢသီ ဟဲလီၤစၢၤတၢ်အလီၢ်အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိန့ၣ်- မၤတၢ်…

လၢကစၢ်ယွၤ အတၢ်လီၤကမၢကမၣ်အပူၤ

‘ဖိၣ်ဘံယၤ’ စံးတၢ်န့ၣ်, ‘တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်ထံ’ တၢ်, လၢတၢ်ဂ့ၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတမံၤမံၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. အရၣ်နိၣ် ဖိၣ်ဘံယၤ (Arachno-phobia) န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ပျံၤကပီၤဖိတဖၣ် (ပှၤတနီၤ ကဂ့ၢ်လိာ်ဝဲလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လၢအကြၢးပျံၤတၢ်) န့ၣ်လီၤ. ဝံၤတၢ်အဂၤပှၤကိးလၢ ကလိၣ်ဘိၣ် ဖိၣ်ဘံယၤ (Globophobia) လၢအမ့ၢ် တၢ်ပျံၤကလံၤဖျၢၣ်ယူၤ, ဒီး စိၣ်ကိၣ်လၣ်ထိၣ် ဖိၣ်ဘံယၤ (xocolatophobia) လၢအမ့ၢ် တၢ်ပျံၤခၠီးကလဲးတဖၣ် အိၣ်ဒံးဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ, ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဂုၤအဂၤ လွံၢ်ကယၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်နီၢ်နီၢ်, ဒီးဘၣ်တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါပာ် န့ၣ်လီၤ. ဖျါလၢအါတက့ၢ်န့ၣ်, ပကဘၣ်ပျံၤတၢ်တမံၤမံၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်စီဆှံစံးဘၣ်ပှၤ, ဖဲလၢပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် ဒိးန့ၢ်တၢ်မၤလိာ် အထံၣ်တဆံဝံၤန့ၣ်ဒီး, ပျံၤတၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ၂ မိၤ ၂၀:၁၈-၁၉ ပာ်ဖျါဝဲ “ထံၣ်ဘၣ်လီသီၣ် ဒီးလီဝၢ်အဒံး ဒီးကွဲၤအသီၣ်... (ပျံၤတၢ်လၢ) ကသံဘၣ်ဖုးလီၤ” န့ၣ်လီၤ. စီၤမိၤရှ့ မၤမုာ်ထီၣ်ပှၤဂီၢ်မုၢ်, ဒီးအဆၢဖိ ၂၀ န့ၣ် တၢ်လၢအလီၤသးစဲကတၢၢ်န့ၣ်…

ကစၢ်ယွၤအစုတၢ်မၤ

ဖဲလါယူၤလံ (၁၂) သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် အိၣ်ခိးကွၢ် မူပျီအယိာ်ကတၢၢ် အယံၤကတၢၢ် အတၢ်ဂီၤ အဆိကတၢၢ်တဖၣ် လၢတၢ်ကွၢ်မူဒီမဲာ်ထံကလၤပီၤအသီ (James Webb Space Telescope) န့ၣ်လီၤ. မဲာ်ထံကလၤပီၤအသီအံၤ အဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ ကျိၤကျဲ အပတီၢ်အထီကတၢၢ်အံၤန့ၣ် ကွၢ်ဃီၤတၢ်ဆူမူဟီၣ်ကယၢအပူၤ ယံၤအါန့ၢ်ဝဲဒံး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကွၢ်တ့ၢ်ဝဲခါလၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ. သတူၢ်ကလာ်, တၢ်ဂီၤလၢအလီၤသးကတုၤတဘ့ၣ်- ခၣ်ရံနၣ် နဲၤဘၠူလၣ် Carina Nebula အတၢ်ဂီၤတဘ့ၣ်အိၣ်ဒီးအလွဲၢ် လၢတၢ်တထံၣ်တ့ၢ်အီၤ ဒ်သိးအံၤနီတဘျီဘၣ်န့ၣ် ဟဲအိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. NASA အပှၤသ့မူကပိာ်ပီညါတဂၤန့ၣ် ဟံးန့ၢ်ဝဲ ကါစၣ်ကၣ် (Carl Sagan) ပှၤမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢ တနာ်ထူနာ်ယွၤတဂၤအတၢ်ကတိၤတထံၣ်, ဒီးစံးဝဲ “တၢ်တမံၤမံၤလၢ အဂ့ၤကဲာ်ဆိး, တုၤဒၣ်လဲာ်ပနာ်န့ၢ်အီၤတသ့န့ၣ် အိၣ်ခိးပာ်အသး လၢတၢ်လီၢ်တတီၤတီၤ” န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်တဘျီဘျီန့ၣ် တၢ်မၤအသးသ့လၢ ပှၤကညီတဖၣ် ကွၢ်ထီၣ်ယွၤဒီးတထံၣ်ယွၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ ပှၤကွဲးထါ စီၤဒၤဝံးကွၢ်ထီၣ်ဆူ မူခိၣ်ဒီးတၢ်လၢအထံၣ်န့ၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဃိ, စံး…

ပကလဲၤတၢ်လၢယွၤအဂီၢ် တၢ်အိၣ်ကတီၤသး

လံာ်အမံၤ နီၣ်ဂံၢ်လၢတၢ်ပာ်ခူသူၣ်အီၤ (Hidden Figures) ပာ်ဖျါဝဲ ကၠီ(န) ကလဲ(န) (John Glenn) အတၢ်ကတဲာ်ကတီၤသးလၢ တၢ်ယူၤဆူမူဒီပျီအဂီၢ်လီၤ. ခီၣ်ဖၠူထၢၣ် တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤသီသီ ဖဲ ၁၉၆၂ နံၣ်န့ၣ်, ဒီးတၢ်ကမၣ်အဆံးအစှၤ အိၣ်သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ကလဲ(န) တနာ်ဝဲခီၣ်ဖၠူထၢၣ်ဘၣ်, ဒီးဘၣ်ယိၣ်ဝဲ အတၢ်လဲၤအဂီၢ် တၢ်ထိၣ်ဒွးတၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ညါ ပိာ်မုၣ်စဲၣ်နီၤတဂၤလၢ တၢ်လီၢ်ခံဒၢးတဒၢးန့ၣ် သ့ဝဲနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲနာ်န့ၢ် ပိာ်မုၣ်တဂၤအံၤ, ဒီးစံးဝဲ, “အဝဲမ့ၢ်စံးလၢ နီၢ်ဂံၢ်နီၢ်ဒွးတဖၣ်ဂ့ၤလံ, ဘၣ်လံမးဒီး ယတၢ်လဲၤအဂီၢ် ယလဲၤသ့လံ” န့ၣ်လီၤ.

ခဲးသရံ ကၠီစၢၣ်(န) မ့ၢ်ကၠိသရၣ်မုၣ်လၢ အဖိအိၣ်သၢဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲအဲၣ်ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ဒီးမၤတၢ်လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤဆိၣ်ဂ့ၤ ခဲးသရံလၢ ခိၣ်နူာ်လၢ အပ့ၢ်ဆှါလီၤဆီန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၅၀ နံၣ် လီၢ်ခံတဖၣ်အပူၤ, အမဲရကၤ တၢ်လဲၤဆူမူဒီပျီကရၢ (NASA) ဃုထၢထီၣ်အီၤ ဒ်သိးကမၤသကိးတၢ်ဒီး တၢ်လဲၤမူဒီပျီ အတၢ်ရဲၣ် တၢ်ကျဲၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ်…

ယမ့ၢ်တၢ်လၢ ယမ့ၢ်လီၤ

ကၠဲး(Jack), ဖၠၣ်စိမိၤသရၣ်ဒိၣ်စိတဂၤ ဘၣ်ထွဲဒီးပီညါလၢကွၢ်ထံဆိကမိၣ်တၢ်ယိာ်ယိာ် ဒီးလံာ်လဲၢ် တၢ်ကွဲးတကပၤ, ဒီးမ့ၢ်ပှၤပာ်သူၣ်ပာ်သးစဲၣ်နီၤဒိၣ်မးတဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲအသးအိၣ် (၁၅) နံၣ်န့ၣ်, စံးလီၤအသးလၢ အတနာ်ထူနာ်ယွၤတဂၤ, ဒီးဖဲလၢအဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤထီၣ် အကတီၢ်န့ၣ်, ဒီတဒၢဝဲ အတၢ်တစူၢ်တနာ်ယွၤ ဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤကိၤန့ၣ်လီၤ. အတံၤသကိး ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ် ကျဲးစၢးကွဲန့ၢ်အီၤ န့ၣ်လီၤ. ကၠဲး စံးဝဲဒၣ် “ပှၤကိးဂၤဒဲး ဒီးတၢ်ကိးမံၤဒဲးန့ၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ် အသးလၢ တၢ်အတကပၤလံ.” ဘၣ်ဆၣ် အဝဲအၢၣ်လီၤဝဲဒၣ်လၢ လံာ်စီဆှံန့ၣ် လီၤဆီဝဲဒၣ်လၢ လံာ်လဲၢ်ဒီးတၢ်စံၣ်ဃဲၤတဲဃဲၤ အဂုၤ အဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲကွဲးပာ်ဖျါ ဘၣ်ထွဲဒီး လံာ်တၢ်သးခုကစီၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်လၢ “တၢ်စံၣ်ဃဲၤ တဲဃဲၤတယုၢ် မ့ၢ်ကဲထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤမၤသးနီၢ်နီၢ် ဒီးလိၣ်ထီၣ်အသး လၢပှၤကညီၤ အက့ၢ်အဂီၤ သၢပျၢၤန့ၣ်ဒီး, တၢ်သးခုကစီၣ်အံၤ ကမ့ၢ်ဒၣ်တၢ်ဒ်န့ၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ.”

၂ မိၤရှ့ ၃ မ့ၢ်လံာ်စီဆှံအဒိၣ်ကတၢၢ်တဆၢလၢ အလုၢ်ဘၢဒိၣ်စိ ကၠဲး န့ၣ်လီၤ. ယွၤကိး စီၤမိၤရှ့ ဒ်သိးကနဲၣ်ဆှၢဒုးဟးထီၣ် ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် လၢကီၢ်အဲၤကူပတူးန့ၣ်လီၤ. အဆၢဖိ…

ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအသွံၣ်

တၢ်လၢပမၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ တၢ်အလွဲၢ်အဂီၤန့ၣ် ညီနုာ်တဘၣ်တၢ်ထၢနုၢ်ဝဲဒၣ်ဘၣ်. ပကစူးကါဖီသၣ် အလွဲၢ်ဂီၤဃဲး လၢဆ့ကၤ မ့တမ့ၢ် လၢတၢ်မၤဂီၤနိးဖံးအပူၤဒ်လဲၣ်. တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢသီန့ၣ်, တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်အလွဲၢ်ဂီၤလၢ ကပံာ် မ့တမ့ၢ် လၢၢ်ဂီၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ နံၣ် ၁၄၀၀ နံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အပူၤ, ပှၤ အါ(စ)ထဲး (Aztecs) ဖိတဖၣ် ကူၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ကျိၤကျဲ ခီဖျိလၢတၢ်စူးကါ တၢ်ဖိဃာ်တဖၣ်လၢအအိၣ်ဒီးအလွဲၢ်ဂီၤ, ဒ်သိးကမၤဝဲ ကသံၣ်အလွဲၢ်ဂီၤန့ၣ်လီၤ. မုၢ်တနံၤအံၤဒၣ်လဲာ်, တၢ်ဖိဃာ်ဒ်သိးအံၤတဖၣ် ဟ့ၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်အလွဲၢ်ဂီၤဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လၢလံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်, တၢ်အလွဲၢ်အဂီၤမ့ၢ် စီၤလိၣ်စီၤပၤအတၢ်ပနီၣ်, ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဒဲးဘး, ဒီးတၢ်မဲာ်ဆှးအခၢၣ်စးန့ၣ်လီၤ. အါန့ၢ်အန့ၣ်, တၢ်အလွဲၢ်ဂီၤ မ့ၢ်တၢ်သွံၣ်အလွဲၢ်န့ၣ်လီၤ. မး ၂၇:၂၈ ပာ်ဖျါဝဲ ပှၤသုးဖိတဖၣ် “ဘ့ၣ်လီၤကွံာ်အကူအသိး, ဒီးဒုးသိးထီၣ်ဝဲအဆ့ဂီၤတဘ့ၣ်” အဂ့ၢ်ဒီး, တၢ်ပနီၣ်သၢမံၤန့ၣ်  ဃါဃုာ်လိာ်အသး, ဒီးကဲထီၣ်ဝဲလၢ က့ၢ်ဂီၤအလွဲၢ်ဂီၤ လၢအလီၤသးဘၣ်ဒိတမံၤန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး ဘၣ်တၢ်နံၤဘၣ်ဖၣ်လဲအီၤ ဒီးကမ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲ စီၤလိၣ်စီၤပၤအဒူၣ်ဖိထၢဖိ, တၢ်မဲာ်ဆှးပှဲၤလုာ်ကွံာ်အီၤ, ဒီးဘၣ်တၢ်…

တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးဆူ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်

ကၠဲးစၢၣ် ဘဲ(န)ဒံၣ်ဘဲ(န)ထၢၣ် (Judson Van De Venter) မ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ပှၤမၤတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျး, ဒီးပှၤဘုၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအလီၢ်, ဒီးဃုမၤလိၤအသးလၢ တၢ်ခဲၣ်တၢ်ဂီၤ, ဒီးဃုသ့ၣ်ညါဒွဲလၤကူၣ်သ့ (Art), ဒီးကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် ဒွဲလၤကူၣ်သ့သရၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကစၢ်ယွၤအိၣ်ဒီး တၢ်တိာ်ပာ်အဂၤတမံၤလၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢ ကၠဲးစၢၣ် ဖံးတၢ်မၤတၢ်တဖၣ် လၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ် အတံၤသကိးတဖၣ် ပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤဝဲအဃိဒီး, ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအီၤလၢ ကမၤ တၢ်သးခုကစီၣ်အတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. ကၠဲးစၢၣ် စ့ၢ်ကီး အသးပူၤကလၢၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤကိးအီၤဘၣ်ဆၣ် ကဘၣ်စူးကွံာ် ညိကွံာ်ဝဲ အတၢ်သးအိၣ်သိၣ်လိၤဒွဲလၤကူၣ်သ့အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤလၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ်ကနိလိာ်အသးဒီး ကစၢ်ယွၤဘၣ်ဆၣ် “အကတၢၢ်န့ၣ်”, ကွဲးပာ်ဖျါဝဲလၢ, “လၢယတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ် အကတီၢ်အကါဒိၣ်ကတၢၢ် ဟဲတုၤဝဲဒၣ်, ဒီးယဟ့ၣ်လီၤယသးလၢၢ်လၢၢ်ဆ့ဆ့ဆူ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤ.”

ဖဲကစၢ်ယွၤဃ့ စီၤအၤဘြၤဟၣ်လၢကဟ့ၣ်လီၤ အဖိခွါစီၤအံၤစဲးအဆၢကတီၢ်, စီၤအၤဘြၤဟၣ်အသး ကဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ထဲလဲၣ်န့ၣ် ပဆိကမိၣ်ဝဲတထီၣ်ဘးဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ၁ မိၤ ၂၂:၂ အပူၤန့ၣ် ကစၢ်ယွၤမၤလိာ်အီၤလၢ “ကလုၢ်ထီၣ်အဖိခွါလၢ တၢ်လုၢ်အဂီၢ်န့ၣ်,” ဖဲပသ့ၣ်ညါဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ်ဒီး, ပကဘၣ်သံကွၢ်လီၤက့ၤပသးလၢ…

တၢ်ပျၢ်တၢ်ကမၣ်ဒီးတၢ်သးပ့ၤနီၣ်ကွံၥ်တၢ်

လၢအအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်လံၤလံၤ, ကၠ့ဖရဲး (Jill Price) န့ၣ်အိၣ်ဒီး ‘ဟၣ်ပၢၣ်သၣ်မံစံယါတၢ်ဆါ’ (Hyperthymesia) - တၢ်သ့ၣ်နီၣ်အပူၤကွံၥ်တၢ်မၤအသး လီၤတံၢ်လီၤဆဲး, တၢ်အဆံးကတၢၢ် ဒၣ်လဲာ် သ့ၣ်နီၣ်က့ၤတၢ်မၤအသးဒီးအီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဆိကမိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤ ကယဲၢ် တၢ်မၤအသးတဖၣ် ဖဲအလဲၤခီဖျိဘၣ်ဝဲလၢအတၢ်အိၣ်မူဒီတစိၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.

ကွဲၤထံၣ်ဟူတၢ်ဂီၤမူ “အၣ်ဖီၣ်ကဲးထဘၢၣ်” (Unforgettable) မ့ၢ်ပၢၤကီၢ်ပိၥ်မုၣ်တဂၤအဂ့ၢ် လၢအိၣ်ဒီးတၢ်သ့ၣ်နီၣ်လီၤဆီ ဟၣ်ပၢၣ်သၣ်မံစံယါ- ပိၥ်မုၣ်အံၤအိၣ်ဒီးတၢ်ကဲဘျုးဒိၣ်မးလၢ တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်ဂ့ၢ်အဆံး, တၢ်အကါဒိၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဘှါဆှဲတၢ်မၤကမၣ်သဲစးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကၠ့ဖရဲး အဂီၢ်န့ၣ် တၢ်အိၣ်အသးဒ်သိးအံၤန့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤသးခုဘၣ်. အဝဲတသးပ့ၤနီၣ် တၢ်အိၣ်မူအကတီၢ်တဖၣ် ဖဲလၢအဘၣ်တၢ်ဃုထံၣ်တၢ်ကမၣ်, ဖဲလၢအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်လီၤမၢ်, မ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒီး ဖဲအမၤဘၣ်တၢ်တမံၤမံၤလၢကဘၣ်ပီၢ်ယၢ်လီၤအသးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတလီၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ပကစၢ်ယွၤန့ၣ်မ့ၢ် “ယွၤထံၣ်တၢ်တုၥ်ကွၢ်တၢ်ဖျါ” ဒီးပစံးသ့လၢ ယွၤအဟၣ်ပၢၣ်သၣ်မံစံယါ န့ၣ်လီၤ. ယွၤအဟၣ်ပၢၣ်သၣ်မံစံယါ, ဒီးလံၥ်စီဆှံစံးဝဲလၢ ယွၤအတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်တၢ်န့ၣ် အကတၢၢ်တအိၣ်ဘၣ်လီၤ. ဒီးပထံၣ်န့ၢ် တၢ်မၤလီၤတံၢ်ပှၤအဂ့ၤကတၢၢ် ဖဲယၡါ ၄၃:၂၅ အပူၤ “ယဲဒၣ်အံၤ ယတြူၥ်ကွံၥ်နတၢ်သရူး တၢ်ကမၣ်လၢယဂီၢ်ဒၣ်ယဲလီၤ. ယတသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤဘၣ် နတၢ်ဒဲးဘးဘၣ်”…

လၢဖၣ်ဆါအလီၢ် ဖီခိၣ်ကျီၤအဃံအလၤ

ကီၢ်စဲၣ်ခီၣ်လီရၤဒိၣ် အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤ, မါရှၢၣ် မ့ၣ်အူအီၣ်တၢ် (Marshall Fire) မ့ၢ် တၢ်လၢ အမၤဟးဂီၤတၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်, ဒီးဖဲမ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်ဝံၤ, တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်တဖု ဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ တၢ်မၤစၢၤ ဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢတဖၣ် ကဃုထံၣ်န့ၢ်က့ၤ အတၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်တဖၣ် လၢဖၣ်ဆါကျါန့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်ဖိဃီဖိ တဖၣ် မုၢ်လၢ်ဝဲလၢကထံၣ်န့ၢ်က့ၤအတၢ်ဒ်အလီၢ်လီၢ်အဃိ ယၢၤထီၣ်တၢ်ပိးတၢ်လီ လၢအလုၢ်အပှ့ၤဒိၣ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထံၣ်န့ၢ်က့ၤတၢ်ထဲစှၤမံၤလီၤ. ပှၤတဂၤတဲဖျါထီၣ် အတၢ်ဖျီပသံးအဂ့ၢ်, ပာ်ဝဲ လၢဟံၣ်ဖီခိၣ်ဒၢးပူၤ, လၢအလီၢ်မံကပၤ မဲာ်ထံကလၤစီၤနီၤခိၣ်အလိၤန့ၣ်လီၤ. အခဲအံၤ အဟံၣ်မ့ၣ်အူအီၣ်, ကယဲၢ်တၢ်ခဲလၢာ်ကဲထီၣ် သွဲၣ်လး မ့တမ့ၢ် ဖၣ်ဆါ လၢဟံၣ်လာ်ဟီၣ်ခိၣ်လိၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဃုတၢ်ဖိတဖၣ် ဃုပသံးဖိအံၤ လၢလီၢ်မံဒၢးအိၣ်တၢ်အလီၢ်ဟံၣ်အနၢၣ်န့ၣ်ဘၣ်ဆၣ် တထံၣ်ဝဲဘၣ်.

လံာ်ဝံယရှါယၤ လၢတၢ်သူၣ်အုးသးအုးအပူၤ ကွဲးဖျါထီၣ် ဝ့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် ကဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤ ရူၢ်လီၤပှီၢ်အီၤအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး, ပကတုၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ် ပတၢ်အိၣ်မူလၢပသူၣ်ထီၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ် ဖၣ်ကမူၣ်ဖၣ်ဆါ အကတီၢ်ကအိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢသးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, ဒီးလၢသူၣ်ဂ့ၢ်သးကျိၤတဖၣ် ပကတူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ် ဒ်သိးတၢ်တအိၣ်တ့ၢ်ဒီးပှၤ နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ယရှါ ၆၁:၁-၂…