ကစၢ်ယွၤလၢ တၢ်နၢ်ပၢၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်တသ့ဘၣ်

ကၠ့(စ) ဝဲး(ဘ) မူပျီ အမဲာ်ထံကလၤပီၤ, (James Webb Space Telescope) ဃုထံၣ်န့ၢ်ဆိ တၢ်လၢပကြၢးတိၢ်နီၣ်တိၢ်ဃါအဂၤတမံၤ, ဖဲ လါဖ့းဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကွၢ်တ့ၢ်လံဝဲလၢ စးကဝၣ်အပူၤ ဆူအမဲာ်ညါန့ၣ်, တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် ဆၣ်ဘုမုၢ် (glaxies) အသီ ဃုကရူၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် အသီအံၤ ဆီတလဲကွံာ်တၢ်အါထံၣ် ဘၣ်ထွဲဒီးပသ့ၣ်ညါတ့ၢ်ဝဲဒၣ်မူပျီအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤကူၣ်သ့ဆၣ်ဧိၤဖီဧိၤစဲၣ်နီၤတဂၤ စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်လၢပဃုထံၣ်န့ၢ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢ ပတဆိကမိၣ်တ့ၢ်ဝဲအဃိ, ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢစဲအ့ၣ် (science) အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဃ့ကညးအပူၤ, ပှၤကူၣ်သ့ဆၣ်ဧိၤဖီဧိၤစဲၣ်နီၤတဂၤ စံးဝဲဒၣ်လၢ “ပတသ့ၣ်ညါတၢ်န့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်လၢအကမၣ်တမံၤဘၣ်” န့ၣ်လီၤ.

ဖျါလၢ ကစၢ်ယွၤ မၤကမၢကမၣ်ပဝဲခဲလၢာ်အဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ. တချုးလၢ တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် မူပျီ မဲာ်ထံကလၤပီၤ အကတီၢ်, ဖျါဝဲဒံး ဝံယရှါယၤ စံးကတိၤလီၤတၢ်ဆူ ခ့ခါစဲအ့ၣ် အပှၤကူၣ်သ့စဲၣ်နီၤတဖၣ်အအိၣ်လိၤလိၤန့ၣ်, ဖျါဖဲ ယရှါ ၄၀:၂၈ အပူၤ, “နတသ့ၣ်ညါဘၣ်ဧါ, နတနၢ်ဟူဘၣ်ဧါ.…

တၢ်အဲၣ် အတၢ်ဟ့ၣ်သါလၢ ကစၢ်ခရံာ်အပူၤ

ဖဲကီၢ်စွံးဒဲၢ် (Sweden) န့ၣ် တၢ်ကတိၤ “ဒူစတဲးန့” (dostadning) အိၣ်ဝဲတဖျၢၣ်, ဒီးအခီပညီလိၤလိၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ “တၢ်သံဒီးတၢ်မၤကဆှီတၢ်” န့ၣ်လီၤ. တၢ်ထံၣ်တမံၤအံၤ, အဲၣ်ဒိးစံးဝဲလၢ ဒ်ပသးပှၢ်ထီၣ်အကတီၢ်, ပကြၢးဆိကတီၢ် တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ဟံးဃာ် ပိးလီတဖၣ်, ဒီးစးထီၣ် မၤစှၤလီၤ တၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ် လၢပတၢ်အိၣ်မူဒီစိၤ တၢ်လၢပထၢဖှိၣ်ပာ်ဖှိၣ်တ့ၢ်အီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤစွံဒ့း(ၡ)ဖိတဖၣ်အဂီၢ်, “တၢ်သံဒီးတၢ်မၤကဆှီတၢ်” စံးတၢ်နီၢ်နီၢ်န့ၣ်, မ့ၢ်တၢ်အဲၣ်အတၢ်ဟ့ၣ်, ဒီးအတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ဖဲအလဲၤပူၤကွံာ် ဟီၣ်ခိၣ်ဝံၤန့ၣ်ဒီး, မၤဘီၣ်မၤညီထီၣ်ဝဲဒၣ် ဖိလံၤတဖၣ်, ဒီးပတံၤသကိးတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိး ဒီးဖိလံၤတဖၣ်, ဒီးတံၤသကိးတဖၣ် ကရဲၣ်ကျဲၤ တၢ်လၢပှၤသံတဖၣ် ပာ်လီၤတဲာ်တ့ၢ်တဖၣ် ကညီဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်ပမ့ၢ် ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးသ့ၣ်တဖၣ်အသိး, ဖဲပသးအနံၣ်အလါတုၤဃီၤဝဲ အကတီၢ်တကတီၢ်န့ၣ်, ပဆိကမိၣ်ထီၣ် တၢ်ဟ့ၣ်သါအဂ့ၢ်- တၢ်လၢအဒုးမူဒုးဂဲၤပှၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပစံးကတိၤ တၢ်ဟ့ၣ်သါအဂ့ၢ်န့ၣ်ဒီး, အါတက့ၢ်န့ၣ်. ပထံၣ်ဒၣ် ကျိာ်စ့, တၢ်န့ၢ်သါ, မ့တမ့ၢ် တၢ်အဲၣ်အတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤတၢ်တဖၣ် ဘၣ်ဆၣ်, ပကဘၣ်စံးကတိၤ တၢ်ဟ့ၣ်သါအဂ့ၢ် အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်ကွၢ်…

တၢ်ဂ့ၢ်ထီဒါလိာ်သးအလိၤ ခရံာ်အတၢ်ထံၣ်

အဲစဲး ဝး (Isaac Watts) မ့ၢ် ပှၤမံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤ, လၢအကွဲးဝဲ ထါသးဝံၣ်, “ထူၣ်ဖျၢၣ်လီၤလး” (When I Survey the Wondrous Cross) န့ၣ်လီၤ. ဖဲအကွဲးဝဲဒၣ် ထါတၢ်သးဝံၣ်အဖျၢၣ်အဂီၢ်, စူးကါဝဲ ထါအက့ၢ်အဂီၤ ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်လၢအထီဒါလိာ်အသး, “ယတၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်တဖၣ်, ယပာ်လၢတၢ်ကလီကလီ,” ဒီး “ကယဲၢ်ယတၢ်ပာ်ထီၣ်ထီသးတဖၣ်, တမ့ၢ်တၢ်နီတမံၤလၢၤဘၣ်” ဒ်သိးဒီးကပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်လၢ အထီဒါလိာ်သးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကွဲးဒ်သိးအံၤတဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကိးအီၤလၢ “ထါအတၢ်ဂ့ၢ်လၢ အထီဒါလိာ်အသး” (oxymorons), တၢ်အဒိဒ်သိး, “မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤအၢအၢသီသီ,” ဒီး “သဒီၣ်ဖိလၢအဒိၣ်အသွါ” တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢ ဝး (Watt) အထါတၢ်သးဝံၣ် လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လီၤဆီဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်န့ၣ်လီၤ.

ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး စူးကါဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်ထီဒါလိာ်သးတဖၣ် တလီၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ. မး ၅:၃ အပူၤန့ၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး စံးဝဲဒၣ်, “ပှၤလၢအသးဖှီၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဆိၣ်ဂ့ၤဝဲလီၤ” ဒီးအဲၣ်ဒိးဒုးသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်, ပှၤလၢအတၢ်မုၢ်လၢ်တအိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အါန့ၢ်ဒံးအမုၢ်လၢ်တ့ၢ်လံဝဲန့ၣ်လီၤ. နၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, ယၤမ့ၢ်ဂ့ၤ,…

ကစၢ်ယၣ်ရှုးအတၢ်တဲပူ

ပှၤအါဂၤတနၢ်ဟူညီနုၢ်၀ဲ Kate Hankey အဂ့ၢ်အကျိၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲမ့ၢ် ပိၥ်မုၣ်တဂၤ လၢအလီၤတိၢ်လီၤဆီလၢ ပကြၢးတိၢ်နီၣ်ထီဃၥ်အီၤတဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ်ဒၣ် သရၣ်မုၣ်တဂၤ, ပှၤစိၥ်တၢ်သးခုကစီၣ်တဂၤ, ကၠိပှၤရိဖှိၣ်တၢ်တဂၤ, မံးရှ့ၣ်နရံၣ်တဂၤ, ပှၤကွဲးထါတဂၤ ဒီး ဖဲနံၣ် ၁၈၀၀ အကတီၢ်အပူၤန့ၣ် အဝဲဟ့ၣ်လီၤအသးလၢကစၢ်ယ့ၣ်ရှုးအဂီၢ်တီတီလိၤလိၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၈၆၇ နံၣ်န့ၣ်, Kate ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲၥ်ဒီး တၢ်ဆူးတၢ်ဆါ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ဆူးတၢ်ဆါဘျါထီၣ်က့ၤအကတီၢ်န့ၣ် ကွဲးဝဲဒၣ် ထါဖးထီတယုၢ်ဝံၤ, တဲၥ်ဖးဝဲဒၣ် ခံကူၥ်- “တၢ်တဲပူလၢယသးလီ (The Story Wanted)” ဒီး “တၢ်တဲပူလၢအတဲဘၣ်ယၤ(The Story Told)” န့ၣ်လီၤ. ထါတယုၢ်အံၤ ပၥ်ဖျါထီၣ် အဝဲနီၢ်တဂၤ အတၢ်ပာ်ဖျါ ဘၣ်ထွဲဒီး အတၢ်ရ့လိာ်သးဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှုး ဃုာ်ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်အိၣ်မူအဂ့ၢ်အကျိၤန့ၣ်လီၤ.

လံၥ်စီဆှံအဆၢတဖၣ် ဒုးနဲၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှုးဒီး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အလံၥ်သိၣ်သီတၢ်အပူၤန့ၣ် စီၤယိၤဟၣ် ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ပှၤလၢ အဝဲသ့ၣ် အနီၢ်ကစၢ် အတၢ်လဲၤ…

ကစၢ်ယွၤအတၢ်ထံၣ်ပှၤ

ဖဲ ၁၉၆၈, ကီၢ်အမဲရကၤ, ဒီးကီၢ်ဘံၣ်ယဲးနၢၣ် (Vietnam) တၢ်ဒုးတၢ်ယၤအကတီၢ်, လၢဝ့ၢ်ဖးဒိၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကလုာ်ဒူၣ်တဖၣ်အကျါ တၢ်မၤသံမၤဝီလိာ်သးတဖၣ် ဆူၣ်ထီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်, ဒီးကမျၢၢ် ခိၣ်နၢ် လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါခံဂၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကူၣ်မၤသံဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အပူၤကွံာ်တနံၣ်န့ၣ်, ခီဖျိလၢမ့ၣ်အူအီၣ်ကွံာ် တၢ်ပျၢ်ထီၣ် မူပျီကဟၣ် ဟးထီၣ် ပျိာ်အဃိ, ပှၤနီၣ်မူပျီကဟၣ်ယူၤ သၢဂၤ သံဝဲဒၣ်, ဒီးတၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ်လၢ တၢ်ကလဲၤထီၣ်ဆူလါဖျၢၣ်လိၤန့ၣ် ဖျါလီၤဂာ် ဒ်တၢ်မံမီၢ်, ဆိကမိၣ်မှံတၢ်လၢကလံၤကျါအသိးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တချုးလၢ ခရံာ်အိၣ်ဖျၢၣ်အနံၤ, စှၤနံၤစှၤသီအတီၢ်ပူၤန့ၣ် တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤ ဒုးလဲၤထီၣ် အပိၣ်လိၣ် - ၈ ဆူ လါဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤအံၤကဲထီၣ် ပှၤကညီ အတၢ်လဲၤပိာ်ထွဲ မူပျီကဟၣ် အဆိကတၢၢ်အဘျီ လၢအကလဲၤတရံးဝဲ လါဖျၢၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤနီၣ် မူပျီကဟၣ်ယူၤဖိတဖၣ်, ဘိမဲန် (Borman), အဲန်ဒၣ် (Anders), ဒီး လိၣ်ဘဲလ် (Lovell)- ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤတၢ်ဖိတဖၣ်- ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဝဲ ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အတၢ်ကစီၣ်ဖုၣ်ကိၣ်, ဖျါဝဲဖဲ ၁…

တၢ်ကလုၢ်လၢကတြီတၢ်အဂီၢ်

ဒ်သိးတၢ်ကထုးထီၣ် တၢ်ကလုၢ်လၢကတြီယွၤအဂီၢ် (restraining order), ပှၤတဂၤဆှၢနုာ်ဝဲလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢ ယွၤန့ၣ် “တအိၣ်ဒီးတၢ်သးကညီ လီၤဆီဒၣ်တၢ်” လၢအဖီခိၣ်ဘၣ်, ဒီးယွၤဒုးနဲၣ်ဖျါတ့ၢ် “တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးလၢ အအၢတကပၤ အါမး” န့ၣ်လီၤ. ပှၤစံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်လၢ အပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤန့ၣ် လဲၤကပာ်အတၢ်ဆှၢနုာ်, ဒီးစံးဝဲလၢ ပှၤတဂၤအံၤ တလိၣ်ဝဲလၢ ကွီၢ်ဘျီၣ်အတၢ်မၤစၢၤဘၣ်. မ့မ့ၢ်လိၣ်ဝဲလၢ အနီၢ်သးအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်မၤအသးနီၢ်နီၢ်, မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤနံၤဘၣ်ဆၣ်, မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်လၢအလီၤသးအုးန့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ်ဒီး, ပဝဲစ့ၢ်ကီး ပတလီၤဆီကဲာ်ဆိးဘၣ်. ဘၣ်တဘျီဘျီ, ပအဲၣ်ဒိးစံးလၢ “ယွၤဧၢ, ယတူၢ်တန့ၢ်လၢၤဘၣ်. ဝံသးစူၤ, ဆိကတီၢ်ဘၣ်န့ၣ်တက့ၢ်. ” တမ့ၢ်ဘၣ်ဧါ. စီၤယိၤဘး စံးတ့ၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသမံသမိးယွၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢ အနီၢ်ကစၢ် တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်ဝဲန့ၣ် အၢဒိၣ်မး, တၢ်ကပာ်ဖျါလၢထးခိၣ်တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် ဝံၤအလီၢ်ခံ, ယိၤဘး ၁၃:၃ (ခ့ခါ) အပူၤန့ၣ်, စီၤယိၤဘး စံးဝဲဒၣ်လၢ “ယသးအိၣ်ကတိၤဂ့ၢ်လိာ်တၢ်ဒီးအီၤ ဘၣ်ဃး ယတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ,” ဒီး ယိၤဘး…

ဃိာ်အတၢ်စၢဃာ်ထးဘိတဖၣ် အလီၢ်ခံ

ပှၤလိာ်ကွဲ အမဲရကၤ ဖျၢၣ်ထူ အမံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤ လဲၤထီၣ်ဆူပျဲၢ်စီၤခိၣ် လၢအတမ့ၢ်တၢ်လိာ်ကွဲ ဖျၢၣ်ထူပျီအလီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးကတိၤလီၤတၢ်ဆူ ပှၤဘၣ်လီၤဃိာ်အဂၤ သၢကယၤ အမဲာ်ညါ, ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ဂ့ၢ်လၢ လံာ်ယရှါယၤအတၢ်ကွဲး ဖဲအဲဘၢကလ့း တၢ်ဘှီဂ့ၤတကဲာ်ပဝးအလီၢ် (ဃိာ်) ဖဲဝ့ၢ်မဲၣ်အါမံၣ်, ကီၢ်စဲၣ်ဖလီရံၣ်ဒၢ်န့ၣ်လီၤ.

အကတီၢ်ဖိအံၤ တမ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါ ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်မံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤအံၤအဂ့ၢ်လၢ မၤဟူးဝးပှၤအသးဘၣ်, မ့မ့ၢ် သးသမူအါမးလၢအသူၣ်ကၢ်သးလီၤ ဒီးသူၣ်ဘၣ်ဒိသးဘၣ်ထံးတဖၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်လီၤဆီအံၤန့ၣ် ယွၤလီၣ်ဖျါထီၣ်အသး လၢဃိာ်အတၢ်စၢဃာ်ထးဘိတဖၣ် အလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တဂၤ စံးဝဲ, “တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအလီၢ်အံၤ ဟူးဝးထီၣ်ဝဲလၢ တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ် ဒီးတၢ်စံးထီၣ်ပတြၢၤအကလုၢ်န့ၣ်လီၤ.” ပှၤတဖၣ် ဟီၣ်သကိး, ဒီးထုကဖၣ်သကိးတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဘါဝံၤန့ၣ် ပှၤဃိာ်ဖိ ခံဆံနွံဂၤ ဟ့ၣ်လီၤအသးဆူ ကစၢ်ခရံာ်အစုပူၤန့ၣ်လီၤ.”

ခီဖျိလၢကျဲတဘိဘိန့ၣ်, ပဝဲနၤယၤခဲလၢာ် ပစၢဃာ်လီၤက့ၤပသးလၢ ဃိာ်လၢပမၤဒၣ်ပဝဲ, ပဘၣ်အိၣ်လၢ ပတၢ်သးကွံ, ပတၢ်အဲၣ်လီၤပသး, ဒီးတၢ်သးစဲထီ လၢအမ့ၢ် တၢ်စၢဃာ်ထးဘိတဖၣ်အလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်လီၤလိာ်လီၤလးအပူၤန့ၣ် ယွၤ လီၣ်ဖျါထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢမုၢ်တဂီၤအံၤ လၢဃိာ်ပူၤန့ၣ်…

တၢ်မၤနၢၤအကိ (Goal)

လါဖ့းဘြူၤအါရံၤ ၅ သီ, ၂၀၂၃ နံၣ်န့ၣ် ခရ့းစ်ၡဲၣ် အါစူး (Christian Atsu) ထူနုာ်ဖျၢၣ်ထူတၢ်မၤနၢၤအကိလၢ အၦၤလိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူဖိတဖၣ်အဂီၢ် ဖဲကီၢ်ထၢကံၣ် (Turkey) တၢ်လိၥ်ကွဲဖျၢၣ်ထူအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ၦၤထူဖျၢၣ်ထူအမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ် တဂၤအံၤႇ လၢဖိသၣ်ဆံးလံၤလံၤန့ၣ် မၤလိသ့အသး ဃ့ၢ်လိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူ ထဲလၢအခီၣ်လဲကဲ ဖဲအထံကီၢ် ‘ကၢ်နၣ်’ (Ghana) ဒၣ်ဝဲအပူၤန့ၣ်လီၤ. ခရ့းစ်ၡဲၣ် မ့ၢ်ၦၤလၢအနၥ် ကစၢ်ခရံၥ်, ဒီးစံးဝဲဒၣ် “လၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤ ကယဲၢ်တၢ်မၤအသးတဖၣ်အကျါ ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးမ့ၢ်တၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.” ခရ့းစ်ၡဲၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်စူၢ်တၢ်နၥ် ခီဖျိလၢ တၢ်ကွဲးတီၣ်ထီၣ် လံၥ်စီဆှံအဆၢတဖၣ်လၢကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်ကလံၤဒၢအပူၤ, ဒီးလၢ အတၢ်မၤအပူၤ ခီဖျိကျိၣ်စ့အတၢ်မၤစၢၤ လၢဖိၣ်ဃဲကၠိတဖျၢၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

မုၢ်တနံၤဖဲအဝဲထူနုၥ် ဖျၢၣ်ထူတၢ်မၤနၢၤအကိဝံၤ လၢခံတသီန့ၣ်, ဟီၣ်ခိၣ်ဟူးဝးတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်တထံၣ် လၢအမၤဟးဂီၤ ဝ့ၢ်အဲးတယၤ (Antakya), တဘျီမ့ၢ် ဝ့ၢ်အၣ်တံၤအီၥ် လၢလံၥ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်လီၤ. ခရ့းစ်ၡဲၣ် အိၣ်ဆိးလီၢ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤၦီၢ်, ဒီးဘၣ်တၢ်ကိးက့ၤအီၤလၢကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ.

အပူၤကွံၥ်အနံၣ်ခံကထိန့ၣ်, တၢ်လၢဝ့ၢ်အၣ်တံၤအီၥ် မ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢသီ ဟဲလီၤစၢၤတၢ်အလီၢ်အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိန့ၣ်- မၤတၢ်…

လၢကစၢ်ယွၤ အတၢ်လီၤကမၢကမၣ်အပူၤ

‘ဖိၣ်ဘံယၤ’ စံးတၢ်န့ၣ်, ‘တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးလၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်ထံ’ တၢ်, လၢတၢ်ဂ့ၢ် လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတမံၤမံၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်အိၣ်သးတဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. အရၣ်နိၣ် ဖိၣ်ဘံယၤ (Arachno-phobia) န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ပျံၤကပီၤဖိတဖၣ် (ပှၤတနီၤ ကဂ့ၢ်လိာ်ဝဲလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ် တၢ်ဂ့ၢ်လီၤတံၢ်လၢအကြၢးပျံၤတၢ်) န့ၣ်လီၤ. ဝံၤတၢ်အဂၤပှၤကိးလၢ ကလိၣ်ဘိၣ် ဖိၣ်ဘံယၤ (Globophobia) လၢအမ့ၢ် တၢ်ပျံၤကလံၤဖျၢၣ်ယူၤ, ဒီး စိၣ်ကိၣ်လၣ်ထိၣ် ဖိၣ်ဘံယၤ (xocolatophobia) လၢအမ့ၢ် တၢ်ပျံၤခၠီးကလဲးတဖၣ် အိၣ်ဒံးဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ, ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဂုၤအဂၤ လွံၢ်ကယၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်နီၢ်နီၢ်, ဒီးဘၣ်တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါပာ် န့ၣ်လီၤ. ဖျါလၢအါတက့ၢ်န့ၣ်, ပကဘၣ်ပျံၤတၢ်တမံၤမံၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်စီဆှံစံးဘၣ်ပှၤ, ဖဲလၢပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် ဒိးန့ၢ်တၢ်မၤလိာ် အထံၣ်တဆံဝံၤန့ၣ်ဒီး, ပျံၤတၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ၂ မိၤ ၂၀:၁၈-၁၉ ပာ်ဖျါဝဲ “ထံၣ်ဘၣ်လီသီၣ် ဒီးလီဝၢ်အဒံး ဒီးကွဲၤအသီၣ်... (ပျံၤတၢ်လၢ) ကသံဘၣ်ဖုးလီၤ” န့ၣ်လီၤ. စီၤမိၤရှ့ မၤမုာ်ထီၣ်ပှၤဂီၢ်မုၢ်, ဒီးအဆၢဖိ ၂၀ န့ၣ် တၢ်လၢအလီၤသးစဲကတၢၢ်န့ၣ်…

ကစၢ်ယွၤအစုတၢ်မၤ

ဖဲလါယူၤလံ (၁၂) သီ, ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ် အိၣ်ခိးကွၢ် မူပျီအယိာ်ကတၢၢ် အယံၤကတၢၢ် အတၢ်ဂီၤ အဆိကတၢၢ်တဖၣ် လၢတၢ်ကွၢ်မူဒီမဲာ်ထံကလၤပီၤအသီ (James Webb Space Telescope) န့ၣ်လီၤ. မဲာ်ထံကလၤပီၤအသီအံၤ အဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ ကျိၤကျဲ အပတီၢ်အထီကတၢၢ်အံၤန့ၣ် ကွၢ်ဃီၤတၢ်ဆူမူဟီၣ်ကယၢအပူၤ ယံၤအါန့ၢ်ဝဲဒံး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကွၢ်တ့ၢ်ဝဲခါလၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ. သတူၢ်ကလာ်, တၢ်ဂီၤလၢအလီၤသးကတုၤတဘ့ၣ်- ခၣ်ရံနၣ် နဲၤဘၠူလၣ် Carina Nebula အတၢ်ဂီၤတဘ့ၣ်အိၣ်ဒီးအလွဲၢ် လၢတၢ်တထံၣ်တ့ၢ်အီၤ ဒ်သိးအံၤနီတဘျီဘၣ်န့ၣ် ဟဲအိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. NASA အပှၤသ့မူကပိာ်ပီညါတဂၤန့ၣ် ဟံးန့ၢ်ဝဲ ကါစၣ်ကၣ် (Carl Sagan) ပှၤမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢ တနာ်ထူနာ်ယွၤတဂၤအတၢ်ကတိၤတထံၣ်, ဒီးစံးဝဲ “တၢ်တမံၤမံၤလၢ အဂ့ၤကဲာ်ဆိး, တုၤဒၣ်လဲာ်ပနာ်န့ၢ်အီၤတသ့န့ၣ် အိၣ်ခိးပာ်အသး လၢတၢ်လီၢ်တတီၤတီၤ” န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်တဘျီဘျီန့ၣ် တၢ်မၤအသးသ့လၢ ပှၤကညီတဖၣ် ကွၢ်ထီၣ်ယွၤဒီးတထံၣ်ယွၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ ပှၤကွဲးထါ စီၤဒၤဝံးကွၢ်ထီၣ်ဆူ မူခိၣ်ဒီးတၢ်လၢအထံၣ်န့ၣ် သ့ၣ်ညါဝဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဃိ, စံး…