တၢ်အိၣ်ခိးကွၢ်လၢ်စိ တၢ်မုၢ်လၢ်
ဖဲ ၂၀၂၀ နံၣ်န့ၣ် အလံဒၢ် (Alida) မၤကွၢ်ဝဲဒၣ် (DNA), ဒီးထံၣ်ဝဲလၢ အတၢ်ဘၣ်ထွဲ အိၣ်ဒီးပှၤတဂၤလၢ ကီၢ်အမဲရကၤ အတခီတဝာ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံန့ၣ် အဝဲဒီးအဖိမုၣ်တဖၣ် ဃုထံၣ်ဝဲဒၣ် လၢ ၁၉၅၀ နံၣ်တဖၣ်အတီၢ်ပူၤ, တၢ်ပရၢပစၢၢ် အတၢ်ကစီၣ်တဖၣ်န့ၣ်ဒီး, သ့ၣ်ညါက့ၤဝဲလၢ ပှၤတဂၤအံၤ မ့ၢ် အလံဒၢ် အဖါတံၢ် လူဝ့း(စ) လၢ အလီၤမၢ်ယံာ်တ့ၢ်လံဝဲတဂၤန့ၣ်လီၤ. လၢအပူၤကွံာ် ၁၉၅၁ နံၣ်, ဖဲ အသးအိၣ်ဒံးဒၣ် ဃုနံၣ်ဖိအကတီၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်ပာ်ခူသူၣ်အီၤ လၢဖီကရၢၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. လူဝ့း(စ) လီၤမၢ်တ့ၢ်ဝဲဒၣ် အနံၣ် နွံဆံ လဲၤပူၤကွံာ်ဝံၤ, အကတၢၢ်န့ၣ် DNA အတၢ်မၤကွၢ်အံၤ နဲၣ်ဆှၢက့ၤ အဝဲသ့ၣ်ဆူ သွံၣ်ထံအဘူးအတံၢ်တဖၣ် က့ၤပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. အလံဒၢ် စံးဝဲဒၣ်လၢ “ပတၢ်ဂ့ၢ်ဖိအံၤ ကဲထီၣ် တၢ်မၤစၢၤသ့ဝဲဒၣ်လၢ ဒူၣ်ဖိထၢဖိအဂုၤအဂၤတဖၣ်အဂီၢ်အဃိ,... ယအဲၣ်ဒိးစံးဝဲလၢ, တဘၣ်သးဟးဂီၤ (ပျဲကွံာ်) တဂ့ၤ” န့ၣ်လီၤ.
ပကဟံးဃာ်…
ပလုၢ်ပပှ့ၤလၢကစၢ်ခရံာ်အပူၤ
မၣ်ရံၣ်ယိၣ် (Mario) အသးအိၣ်ဝဲဒၣ် ခံဆံဃိးနံၣ်, ဒီးအသးစဲထီစူးကါ ကသံၣ်မူၤဘှိး, ဒီးသံးန့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၢၣ်ဖျိပှၤဟံၣ်, ဒီးနုာ်လီၤဟုၣ်တၢ်အဃိ, ဘၣ်တၢ်တ့ၢ်နုာ်လီၤဆူ ဃိာ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲာ်အီၤအနံၤန့ၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ်စံးဘၣ်အီၤလၢ အဝဲမ့ၢ် “ပှၤတဂၤလၢ အမၤလၢာ်ဂီၤကလီ ပှၤကညီအတၢ်အိၣ်မူ” န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်သးအုးအပူၤန့ၣ် မၣ်ရံၣ်ယိၣ် ဘၣ်အၢၣ်လီၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲဘၣ်လီၤဝဲဃိာ်အဖၢမုၢ်န့ၣ် ထံၣ်ဝဲဒၣ် လံာ်တၢ်ဘိးဘၣ်ဟူသါ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ထၢဖှိၣ်ကွဲး တၢ်ကစီၣ်လၢ တၢ်ပရၢပစၢၢ်အဂီၢ် (journalism) အတၢ်ပြၢန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ သဆၣ်ထီၣ် မၣ်ရံၣ်ယိၣ်အတၢ်သးစဲအဃိ, ဆဲးလီၤအမံၤဆူ ဖၠၣ်စိမိၤ လၢအအိၣ်ဘူးတဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဘၣ်တၢ်တူၢ်လိာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲအဲၣ်ကွဲး တၢ်ကစီၣ်အတၢ်တဲတဖၣ်, ဒီးဖဲအဝဲထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လၢဃိာ်န့ၣ်ဒီး, မၤဝံၤဝဲဒၣ် မံၤလၤဒိၣ်စိ အဒံၣ်ကရံၣ်လၢတၢ်ထၢဖှိၣ်ကွဲး တၢ်ကစီၣ် လၢတၢ်ပရၢပစၢၢ် အတၢ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. ဒီးခဲကနံၣ်အံၤ, အဝဲကွဲး တၢ်ကစီၣ်တဖၣ်လၢ နယူယီး ထဲ(မ) (The New York Times) တၢ်ပရၢပစၢၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. မၣ်ရံၣ်ယိၣ် တမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤအိၣ်မူလၢာ်ကလီအတၢ်အိၣ်မူတဂၤလၢၤဘၣ်.
ပှၤလၢတၢ်နါအိၣ်လၢအလိၤတဂၤ,…
တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးပှၤ
ယပၢ်ဒီးယမိၢ် ထံၣ်လိာ်အသး အဆိကတၢၢ်တဘျီန့ၣ် ဖဲပှၤမၤမူးသးဖှံ, လၢဝ့ၢ်လိဒိၣ် န့ၣ်လီၤ. လၢခံတဘျီန့ၣ် ဒ်သိးယပၢ်ကထံၣ်ဘၣ်ယမိၢ်အဂီၢ်, ပှၤတကွဲမုာ်အီၤဆူမူးသးဖှံ ဘၣ်ဆၣ်, လဲၤဝဲဒၣ်, ဒီးလၢသၢဘျီတဘျီန့ၣ် ကတဲာ်ကတီၤရဲၣ်ကျဲၤဝဲမူသးဖှံ, ဒီးကွဲမုာ်ဝဲဒၣ် ယမိၢ်န့ၣ်လီၤ. အကတၢၢ်န့ၣ် ယပၢ် လဲၤကိး-ဟးဒိးလိာ်ကွဲသိလ့ၣ်ဒီးယမိၢ်ဆူ ခိခိၣ် ပှၢ်လၢ်ကျါ, လၢအသိလ့ၣ်လီၢ်လံၤဖိ "ရိဘၢၣ် စံၣ်ဒဲ(န)" (Rover Sedan), အတၢ်လုၢ်ဒိၣ် ပှ့ၤဒိၣ်ဖိလၢအအိၣ်ဒီးအီၤန့ၣ်လီၤ.
ယမိၢ်ဒီးယပၢ်န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် နီၢ်ဒီတၢ်အဲၣ်တီတဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်ထီၣ်ဝဲတမံၤန့ၣ်, မ့ၢ်လၢယမိၢ် ကဘၣ်လဲၤဝဲဆူ ကီၢ်ပံၣ်ရူ ဒ်သိးကမၤဝဲတၢ်သးခုကစီၣ်အတၢ်မၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယပၢ် လဲၤဆှၢလီၤယမိၢ်ဆူကဘီယူၤသန့ၤ, ဒီးယဲၢ်လါလဲၤပူၤကွံာ်ဝံၤန့ၣ်, ယပၢ် လဲၤဝဲဆူ ပံၣ်ရူ အထံကီၢ်, ဒ်သိးကဃ့ဖျီအသးဒီးယမိၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးအတၢ်ဂ့ၢ်ဖိအံၤအဂ့ၤကတၢၢ်တမံၤန့ၣ် ဒ်သိးကပှ့ၤန့ၢ် တၢ်ဒိးကဘီယူၤ လံာ်ပျဲက့အဂီၢ်, ယပၢ်ဘၣ်ဆါကွံာ် အသိလ့ၣ်ဖိလၢ အအဲၣ်ဘၣ်ဝဲတခိၣ်န့ၣ်လီၤ.
နမ့ၢ်သံကွၢ် နီၢ်မၢ်သၤဒီးစီၤလါစရူး အဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်, နီၢ်မၤရံလၢ တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်, လၢအအိၣ်ဒီးအီၤန့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်ဒီး, ကဒုးနဲၣ်ဝဲဒၣ်နၤလၢ အသိနၢမူနၢ်ဒး…
ကစၢ်ယွၤ ခိးကွၢ်လီၤပှၤ
ပှၤနီၣ်ကဘီယူၤ ခံဂၤ မံဘၣ်အသး ဖဲအတၢ်လဲၤဆူ ကီၢ်အ့ဒိၢ်နံရှါ အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကဘီယူၤတဘ့ၣ်အံၤ အကစီၤတုၤထီၣ်ဘးဝဲဆူ ကလဲၤတၢ်အတၢ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ်ဒီး, ပှၤနီၣ် ကဘီယူၤ အခိၣ်တဂၤ ဒိးန့ၢ်တၢ်ကအိၣ်ဘှံးမံဝဲဒၣ်အကတီၢ်တစိၤဖိ, ဒီးဖဲအဝဲ ဖုးပၢၢ်ထီၣ်ဝဲလၢ အတၢ်မံန့ၣ်ဒီး, ထံၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤလၢအနီၣ်သဃဲၤ ကဘီယူၤဒီးအီၤတဂၤန့ၣ် မံခ့ဘၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤဒိးကဘီယူၤ အနီၣ်ဂံၢ် ကအိၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤအဂၤ ၁၅၀ ဘျဲၣ်ဃုာ်ဒီး, ကဘီယူၤ အပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်, ဒီးကဘီယူၤအံၤ အကစီၤတုၤထီၣ်ဘးဝဲလၢ ပီၣ်လဲၣ်အမဲာ်ဖံးခိၣ်န့ၣ် ကအိၣ်ဝဲဒၣ် သၢကလးဃုကထိ ခီၣ်ယီၣ်အကတီၢ်, အဝဲသ့ၣ်ခံဂၤ မံဘၣ်အသးန့ၣ် ကအိၣ်ဝဲဒၣ် မံးနံး သၢဆံန့ၣ်လီၤ. ကဘီယူၤ လဲၤတၢ်အကျဲတလိၤလၢၤဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်လီၢ်လၢအကဘၣ်လဲၤဝဲန့ၣ် လဲၤတုၤဝဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်အဃိ, ပကဘၣ်စံးဘျုးဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲကဘီယူၤ လဲၤတၢ်အကတီၢ်, ပှၤကညီလၢ အနီၣ်ကဘီယူၤတဖၣ် ကမံခ့မံသပ့ၤဝဲဘၣ်ဆၣ်, ကစၢ်ယွၤ တမံဝဲဒၣ်နီတစုဘၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤမုာ်ထီၣ်က့ၤပှၤအဂ့ၢ်အံၤ, ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါန့ၢ်ပှၤလၢ ထါစံးထီၣ်ပတြၢၤအယုၢ် (၁၂၁) အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲအဆၢဖိ ဃိးဆၢန့ၣ်…
တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤ အတၢ်ကဲဘျုးတဖၣ်
တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီလၢ လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် | တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤ
The Westminster Shorter Catechism of Faith မ့ၢ်လံာ်တဘ့ၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ ဘၣ်ဃး တၢ်စူၢ်တၢ်နာ် အခီၣ်တဃာ်အဂ့ၢ် လၢတၢ်သံကွၢ်စံးဆၢလံာ်အဒိန့ၣ်လီၤ. လၢလံာ်ပူၤန့ၣ် စံးဝဲ “ပှၤကူပှၤကညီတဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူ, အတၢ်ပညိၣ်အထီကတၢၢ်မ့ၢ် တၢ်မၤလၤကပီၤယွၤဒီး…
တၢ်ပာ်မၤအသးဒ်ပှၤအဂၤတဂၤ အတၢ်ပနီၣ်
မ့ၢ်နသးကလၢၢ်ဘၣ်တ့ၢ်နဲ ဒ်နမ့ၢ်ပှၤလီတၢ်ဖိတဂၤအသိးန့ၣ်ဧါ. တမ့ၢ်ထဲနၤတဂၤဧိၤဘၣ်. နံၣ်လၢ ၁၉၇၀ အနံၣ်တဖၣ် ဘူးထီၣ်ကလၢာ်န့ၣ် ပှၤဃိထံဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ခံဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ် ပှၤတဂၤအတၢ်အိၣ်အသးမၤအသးလၢ အိၣ်ဒီးတၢ်သးဒ့ဒီတဖၣ်, လၢအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တဖၣ်, အတၤလၣ်တဖၣ်, (မ့) အတၢ်သ့မၤတၢ်တဖၣ်အလိၤ, ဒီးထံၣ်လီၤက့ၤအသး ဒ်အမ့ၢ်ပှၤလီတၢ်ဖိတဂၤအသိးန့ၣ် “တၢ်ပာ်မၤအသး ဒ်ပှၤအဂၤတဂၤ အတၢ်ပနီၣ်” န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢ အမၤန့ၢ်မၤနၢၤတၢ်, ဒီးအခိၣ်နုာ်ပ့ၢ်ချ့သ့ၣ်တဖၣ်ဒၣ်လဲာ်, ဘၣ်ဂဲၤပျုၢ်ဝဲဒၣ်ဒီးအတၢ်တလၢတပှဲၤ, ဒီးဘၣ်ယိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ မ့ၢ်ပှၤအိၣ်ခူသူၣ်ခိးကွၢ် အဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ လၢယၣ်ဘျးတဒၢတၢ်အလီၢ်ခံ, ဒီးပှၤကထံၣ်အဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲနံၣ်ကယၤ တၢတဖၣ်အပူၤ, လၢဝ့ၢ် ရိမ့ၤ အပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤတၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ် ဒ်သိး ကဆီၣ်လီၤအသးအဂီၢ်, စီၤပီလူး ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲဒၣ်လၢ, “အသုတပာ်အသးထီန့ၢ်အဂ့ၤ ပာ်ဝဲန့ၣ်တဂ့ၤ, မ့မ့ၢ် ဒ်ယွၤဟ့ၣ်နီၤတၢ်နာ်လၢ ပှၤတဂၤဒီးတဂၤန့ၣ် ပာ်သုသးဖဲအဘၣ်အဘၣ်တက့ၢ်” (ရိမ့ၤ ၁၂:၃) န့ၣ်လီၤ. မ်ပသုတပာ်ထီၣ်ထီပသးလၢ ပတၢ်သ့မၤတၢ်တဖၣ်အလိၤတဂ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်တမံၤလီၤန့ၣ် ပသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးပကမၤ ယွၤအတၢ်မၤအဂီၢ်, ကစၢ်ယွၤ အဲၣ်ဒိးဝဲလၢ ပကစူးကါ တၢ်ဟ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်, ပမ့ၢ်သးဒ့ဒီဝဲဒၣ်လၢ…