ကစၢ်လၢမူခိၣ်
လၢတၢ်ဟ့ၣ်နံၤသဘျ့ အလီၢ်န့ၣ်, တၢ်မၤကစၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အသုတဟ့ၣ်ကျိာ်စ့ဒီးမၢအီၣ် ပှၤဟဲမၤတၢ် လၢထံကီၢ်အဂၤ လၢပှၤဟံၣ်ပှၤဃီတဖၣ်အဂီၢ်, ဖဲ ၂၀၂၂ နံၣ်န့ၣ် ကီၢ်စ့ကဖီ “ပှၤကညီနီၢ်ဂံၢ်-ဂံၢ်ဘါ ကိတိာ်ဝဲၤကျိၤ” (Singapore’s Ministry of Manpower) ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤဝဲလၢ တၢ်အိၣ်ဘှံးအိၣ်သါအဂီၢ် တလါန့ၣ် အစှၤကတၢၢ် တၢ်ကဘၣ်ဟ့ၣ်ဝဲဒၣ် နံၤသဘျ့တသီန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်မၤကစၢ်တဖၣ် ဘၣ်ယိၣ်ဝဲလၢ ပှၤကကွၢ်ထွဲ အပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိ လၢအအဲၣ်ဘၣ်တဖၣ် တအိၣ်ဘၣ်ဖုး ဖဲနံၤသဘျ့တဖၣ်အံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤကစၢ်တဖၣ် သုးကျဲၤကတဲာ်ကတီၤ တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ အတၢ်မၤတဖၣ် လၢကျိၤကျဲအဂၤ သ့ဝဲဒၣ်ကယၢာ်, တၢ်လိၣ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်ဘှံးအိၣ်သါအဂ့ၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် တထံၣ်ဝဲဒီး တၢ်ကဘှါဆှဲ အတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးအံၤ တမ့ၢ်တၢ်အဘီၣ်အညီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဆိကမိၣ်န့ၢ်တၢ်လၢ ပှၤဂၤအဂီၢ်န့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအသီတမံၤဘၣ်. တၢ်မၢဖိ စီၤပီလူးအိၣ်မူ အိၣ်ဂဲၤဝဲဒၣ် ဖဲလၢကုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ထံၣ်အီၤ ဒ်အကစၢ်တဖၣ် အတၢ်အစုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်အသိး အစိၤ အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လၢအတၢ်နဲၣ်လီၤ အကတၢၢ်တကျိၤ ဆူတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အဂီၢ်, ဘၣ်ဃးဒီး…
ဟ့ၣ်လီၤအးလီၤသးလၢာ်လၢာ်ဆ့ဆ့ ဆူကစၢ်ခရံာ်
တရူးတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ် အဖိဃုဂၤတဂၤ, ကၠီစိ(န), ဒိးန့ၢ် စကီလၣ်ရှ့း ဒ်သိးကလဲၤမၤလိတၢ် လၢကီၢ်အမဲရကၤအဖၠၣ်စိမိၤတဖျၢၣ်, ဖဲ ၁၉၂၀ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဖျိထီၣ်အတၢ်မၤလိလၢ တၢ်လၤကပီၤ အဒိၣ်အထီကတၢၢ်, ဒီးမၤဝံၤအတၢ်မၤလိ လၢတီၤဒိၣ်တုာ်ခံပတီၢ်တပတီၢ်တၢ်ရဲၣ် တၢ်ကျဲၤ, ဒီးအကတၢၢ်န့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဝဲ ဖံၣ်အ့းချ်ဒံၢ် (PhD.) န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ဖဲအမၤလိတၢ် အကတီၢ်, အဝဲလဲၤကပာ် ကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးဘၣ်တနၤ ဖဲ ၁၉၂၇ နံၣ်န့ၣ်, အဝဲအးလီၤအသး ဆူကစၢ်ခရံာ်အစုပူၤ ဒီးအသးကလၢၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ ဒ်သိးကကဲထီၣ်ပှၤစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်တဂၤ အဂီၢ် ကစၢ်ယွၤကိးအီၤန့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်က့ၤတုၤဆူ တရူးကီၢ်န့ၣ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤခွဲးယာ်တဖၣ် လၢကဒိးန့ၢ် ကျိၣ်စ့ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် အိၣ်ခိးပာ်အီၤဘၣ်ဆၣ်, လၢကဘီပူၤ ဖဲအက့ၤဆူဟံၣ်အကတီၢ်, သးစီဆှံထုးန့ၢ်အသူၣ်အသး လၢကစူးကွံာ်ညိကွံာ် အတၢ်ပညိၣ်တၢ်မုၢ်လၢ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးကမ့ၢ်ဝဲ အတၢ်ဟ့ၣ်လီၤ အသး အတၢ်ပနီၣ်အဂီၢ်, အဝဲကွံာ်လီၤတဲာ်တ့ၢ် တၢ်လၤကပီၤလၢအဒိးန့ၢ်ဝဲတဖၣ် ဆူပီၣ်လဲၣ်ပူၤ, ဒီးမ့မ့ၢ် ပာ်လီၤတ့ၢ်ဝဲထဲ ဖံၣ်အ့းချ်ဒံၢ် အဒံၢ်ကရံၣ်, ဒ်သိးကပာ်ဖျါတၢ်ယူးယီၣ်ပးကဲမိၢ်ပၢ်အဂီၢ်, ဒီးကဟ့ၣ်က့ၤဝဲအမိၢ်အပၢ်န့ၣ်လီၤ.
မၢ်ကူး…
သန့ၤသးလၢယွၤ
ယၤဒီးယတံၤယသကိးတနီၤ ပလဲၤဟးဆူတၢ်လီၢ်လၢပှၤလိာ်ကွဲထံ (Water park) န့ၣ်ဒီး, ပကျဲးစၢးလဲၤခီဂာ် ကျိၤကျဲကီခဲ လၢအအိၣ်ထီၣ်ဖီအသးလၢထံဖီခိၣ်, ဘၣ်တၢ်မၤဃာ်အီၤဒီး ပိးလီတဖၣ်လၢပှၤဒၢနုာ်ဃာ်ကလံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတဖၣ်စံၣ်ပီပု, ဒီးဘိၣ်ဘျ့ဝဲအဃိ ပလဲၤတၢ် လိၤလိၤဘျၢဘျၢတန့ၢ်ဘၣ်. ဖဲလၢပလဲၤခီတၢ်လီၤဘံတဖၣ်, တၢ်ထီၣ်ထီတဖၣ်, ဒီးတိၤတဖၣ် လၢတၢ်တကျၢၤတနူၤ, ဒီးဝးယဲၤယီၤအကတီၢ်န့ၣ်, ပလီၤတဲာ်ဆူထံကျါသတူၢ်ကလာ် အဃိဒီး ပကိးပသူတပျုာ်တပျီၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပလဲၤတၢ်အကျိၤဝံၤတဝီန့ၣ် ယသကိးမုၣ်တဂၤ လီၤဘှံး လီၤတီၤဝဲဒိၣ်မးအဃိဒီး, သန့ၤလီၤအသး လၢ “တၢးထီတဖၣ်” အကျါတခါအလိၤ, လၢကအိၣ်ဘှံး အိၣ်သါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တကီၢ်ခါန့ၣ်, မ့ၢ်လၢယသကိးမုၣ်အတယၢၢ်အဃိ တၢးထီအံၤလီၤတကူၢ်, ဒီးအဝဲဖျိးလီၤတဲာ်ဆူထံကျါန့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ်တၢးထီခၢၣ်သနၢၢ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤတဖၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်ဒ်တၢ်ထူၣ်တကျၢၤတနူၤတဖၣ် လၢတၢ်လိာ်ကွဲထံအလီၢ်အသိးန့ၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လီၢ်ခၢၣ်သနၢၢ်လၢ တၢ်ဒုးဆၢက့ၤတၢ်, တၢ်ဒီတဒၢတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ၅:၅၀-၅၁ ပာ်ဖျါဝဲ ဖဲလၢစီၤအဘံၤမ့လ့းဟဲဒုး အဝဲသ့ၣ် အဝ့ၢ်န့ၣ်ဒီး ပှၤတ့ဘ့းဖိတဖၣ်ဃ့ၢ်ဆူ “တၢးထီခၢၣ်သနၢၢ်တဖျၢၣ်,” ဒ်သိးကအိၣ်ခူသူၣ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. လၢလံာ်တၢ်ကတိၤဒိ ၁၈:၁၀ န့ၣ်, ပှၤကွဲးတၢ်စူးကါ တၢးထီခၢၣ်သနၢၢ်အက့ၢ်အဂီၤ ဒ်သိးကပာ်ဖျါ ကစၢ်ယွၤ,…
မ့ၢ်တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လၢကစၢ်ယွၤအမဲာ်ညါ
ဒ်အမ့ၢ် ဖိသၣ်ပိာ်ခွါဖိတဂၤအသိး, မ့(န) (Ming) ထံၣ်ဝဲအပၢ် ဒ်အမ့ၢ်ပှၤလၢကတိၤတၢ် ဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤကိၤ, ဒီးတအိၣ်လၢအီၤဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢ မ့(န) အိၣ်တမုာ်ဆိးက့, ဒီးကဘၣ်လဲၤဒုးနဲၣ်အသး လၢဖိသၣ်ကသံၣ်သရၣ် အကတီၢ်ဒၣ်လဲာ် အပၢ်န့ၣ် ကဒူးကဒ့ၣ်တၢ်, ဒီးစံးဝဲ, လၢအဂီၢ်မ့ၢ်တၢ်ဝံတၢ်ယိး အဃၢန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်တဘျီန့ၣ်, လၢတၢ်အ့ၣ်လိာ်သးအကတီၢ် အဝဲနၢ်ဟူထွဲ အပၢ်အတၢ်ကတိၤအပူၤ, ဒီးသ့ၣ်ညါဝဲလၢ ဖဲအမိၢ်ဒၢထီၣ်အီၤအကတီၢ်, အပၢ်အဲၣ်ဒိးလၢ အမိၢ်ကမၤလီၤတဲာ်ကွံာ်အဟုးအသး ဖဲအလါစၢ်ဒံးအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အသးကလၢၢ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အဝဲမ့ၢ် ဖိလၢတၢ်တလိၣ်ဘၣ်တဂၤလီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်သးကလၢၢ်ဘၣ်အံၤ ပိာ်ထွဲအခံ တုၤအဒိၣ်ထီၣ်, ဒီးဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤတစုဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ မ့(န) ကဲထီၣ် ပှၤလၢအစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးတဂၤ, ဒီးသ့ၣ်ညါဝဲ ကစၢ်ယွၤ မ့ၢ်ကစၢ်တဂၤလၢအသးသမူအဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ်, ထံၣ်ဝဲလၢ ကဘၣ်ဒုးဘၣ်ထွဲ ကစၢ်ယွၤ ဒ်အမ့ၢ်ပၢ်တဂၤအသိးန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ဒ် မ့(န) အသိး ပသးပူၤပမ့ၢ်တကလၢၢ်ဘၣ် ပပၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်တဖၣ်အတၢ်အဲၣ်န့ၣ်ဒီး, ပတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီးယွၤန့ၣ် ပကအိၣ်ဒီးတၢ်သးဒ့ဒီ လၢအလီၤဂာ်တမံၤဃီဒီး မ့(န) န့ၣ်လီၤ. ပကဆိကမိၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်လၢ…