လံာ်အမံၤ မ့ၢ်လၢ “ဖ့းစ့း”(Physics)အပူၤ ခၠါရၢၣ်ဘီးမဲ (Charles Riborg Mann) ဒီး ကၠီးရဲၣ်စၢၣ် တွး(စ) (George Ransom) သံကွၢ်ဝဲ “ဖဲသ့ၣ်ပှၢ်လီၤသယုၢ်တပှၢ်အပူၤ သ့ၣ်တထူၣ် မ့ၢ်လီၤတကူၣ်န့ၣ်ဒီး ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ မ့ၢ်တအိၣ်နီတမံၤလၢ အကနၢ်ဟူ တၢ်မၤအသးန့ၣ် သ့ၣ်ထူၣ်လီၤတကူၣ်တၢ်အံၤ အကလုၢ်ဘၣ်ကသီၣ်ဧါ”န့ၣ်လီၤ. အါနံၣ်အါလါ အကတီၢ်ပူၤ တၢ်သံကွၢ်အံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဆိကမိၣ်ကွၢ်ထံတၢ်ဒီး စဲအ့ၣ်အတၢ်စံးကတိၤ သကိးတၢ်ဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်အကလုၢ်, တၢ်ထံၣ်, တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဒီး တၢ်အိၣ်အသး မၤအသးသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်စံးဆၢအဂ့ၤကတၢၢ်တအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒံးဘၣ်.
ဘၣ်တနၤန့ၣ် ဖဲယအိၣ်သယုၢ်သညိထဲတဂၤ ဒီးယသးအုး ဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤ လၢယတစံးကတိၤတၢ်ဒီးပှၤနီတဂၤ အဆၢကတီၢ် ယသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်သံကွၢ်ဖိအံၤန့ၣ်လီၤ. ‘ယဆိကမိၣ်ထီၣ်ယဲ ပှၤမ့ၢ်တအိၣ်နီတဂၤလၢ ကနၢ်ဟူယတၢ်ကိးပသူထီၣ်တၢ် ကမၤစၢၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤနၢ်ဟူဧၣ်’ န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ပှၤကွဲးထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၁၆ န့ၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ တၢ်သံအတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးအီၤ ဒီးအသးပူၤ ပှဲၤလုာ်ကွံာ်ဒီး တၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤ အဆၢကတီၢ်, အဝဲကတူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်တၢ်ဒ် တၢ်လဲၤကပာ်ညိကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ဒ်အသ့ၣ်ညါဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤဒိကနၣ်အီၤ ဒီးကမၤစၢၤအီၤအဃိ ကိးထီၣ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤန့ၣ် ဖျါဖဲ စံး ၁၁၆:၁-၂ အပူၤ “ကနၢ်ယကလုၢ်, ဒီးယတၢ်ဃ့ကညးအီၤ. ဒိကနၣ် ယကလုၢ်ဒီး ယကကိးထီၣ်အီၤ တစိၤဒၣ်ယၤလီၤ”န့ၣ်လီၤ. မတၤမးတသ့ၣ်ညါ ပတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤသ့ၣ်ညါဝဲန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢ အနၢ်ဟူပတၢ်ကိးပသူထီၣ်တၢ်မ့ၢ်တအိၣ်နီတဂၤဘၣ်အဆၢကတီၢ် ကစၢ်ယွၤနၢ်ဟူဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဆၢဖိ ၅-၆ ပာ်ဖျါဝဲ ပမ့ၢ်သ့ၣ်ညါလၢ ကစၢ်ယွၤကဒုးနဲၣ်ဖျါ အတၢ်အဲၣ်ဒီး အတၢ်ဒီသဒၢပှၤန့ၣ်ဒီး အဆၢဖိ ၇ စံးဘၣ်ပှၤလၢ ပဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအကတီၢ်ပူၤဒၣ်လဲာ် ပအိၣ်ဘှံးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဧ့ၤဘြံၤ တၢ်ကတိၤ မနိၣ်အ့း(ဃ) (Manoakh)န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံအီၤ “တၢ်အိၣ်ဘှံး”န့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢ အိၣ်ဘှ့ၣ်အိၣ်ဘှီၣ်ဒီး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအိၣ်တၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပအိၣ်ဒီးသးအတၢ်မုာ်တၢ်ပၢၤသ့ဝဲ ခီဖျိလၢ ပဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ် တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါလၢယွၤအိၣ်ဒီးပှၤဒီး မၤစၢၤပှၤအဃိန့ၣ်လီၤ.
မဲ (Mann) ဒီး တွ့း(စ) (Twiss) အတၢ်သံကွၢ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်စံးဆၢအါထံၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်တၢ်သံကွၢ် “ကစၢ်ယွၤနၢ်ဟူဧါ” အဂီၢ် တၢ်စံးဆၢန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ထဲ “မ့ၢ်”ကဆှီဒီဖိန့ၣ်လီၤ.
