ခွဲးယာ်လၢ တၢ်ဒုးကပီၤထီၣ် တၢ်ကပီၤ
ဝ့းတနံၣ်(Whitney) မ့ၢ်ပှၤစဲၣ်နီၤတဂၤလၢကျိာ်စ့ ဒီးအိၣ်ဘှံးဝဲဒၣ်လၢတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲလါမၢ်ရှး ၂၀၂၀ နံၣ်, အဝဲဟးကသုၣ်ဝဲ အထွံၣ်ဖိလၢ ဝ့ၢ်နယူယီး(New York)လီၢ်ခၢၣ်သး ဖီကရၢၢ်ပူၤအဆၢကတီၢ်, ထံၣ်ဝဲဒၣ် သိလ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဒဲလၢဘၣ်တၢ်မၤအီၤလၢ တၢ်ကံးညၣ်အဝါ ဒီးအလိၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးထူၣ်စုညါဃုာ်ဒီးတၢ်ကရၢကရိအမံၤလၢ မၤဂ့ၤမၤစၢၤတၢ်လၢ အတနၢ်ဟူဘၣ်နီတဘျီ လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဃုသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ် လၢပှၤအကရူၢ်ဖိတဖၣ်တ့ထီၣ်ဝဲ တၢ်ဆါဟံၣ်လၢပျီပူၤ ဒ်သိးပှၤနယူယီးဖိတဖၣ် လၢအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် ကိဘ့း-၁၉ တၢ်ဆါတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဃိဒီးသံကွၢ်ဝဲမ့ၢ်တၢ်လၢ ကဘၣ်မၤစၢၤဝဲအိၣ်တမံၤမံၤဧါန့ၣ်လီၤ. တဘျုးနွံအတီၢ်ပူၤတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါမ့ၢ်ဂ့ၤ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်စူၢ်တၢ်နာ်မ့ၢ်တဒ်သိးလိာ်သး ဘၣ်ဆၣ် ဝ့းတနံၣ်ဒီး အဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် တသ့ဖဲအသ့န့ၣ်နုာ်လီၤ မၤသကိးတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဝ့းတနံၣ်စံးဝဲဒၣ် “ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢယထံၣ်ဒီးမၤသကိးဘၣ်တၢ်ခဲလၢာ်မ့ၢ်ဒၣ်ပှၤသူၣ်ဂ့ၤသးဝါနီၢ်နီၢ်ခဲလၢာ်”န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်လၢအဝဲပတြၢၤဝဲ တမံၤန့ၣ် “ဖဲဝ့ၢ်နယူယီး လိၣ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤနးနးကလဲာ်အဆၢကတီၢ်” မတၤတဂၤမး တလိၣ်ဟ့ၣ်တၢ်အဘူးအလဲလၢဖံးတၢ်မၤတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်တြီဆၢ ကိၣ်ရိနၣ်တၢ်ဆါအၢသီအဂီၢ် တၢ်လိၣ်ဘၣ်သပှၢ်တၢၢ်အဃိ တၢ်မၤစၢၤကရၢတဖၣ် ဟံးထီၣ်စု ဒီးပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်, လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤလၢအစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ် ခွဲးယာ်လၢကဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤလီၤ ကစၢ်ခရံာ်အတၢ်ကပီၤဆူ ပှၤအဂုၤအဂၤတဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤလၢကစၢၢ်ဒီခိၣ်အပူၤန့ၣ် အဝဲသိၣ်လိသီလိအပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ…
မုၢ်လၢ်တၢ်လၢယွၤ
တနံၣ်အဂီၢ် နံၤသဘျ့တဖၣ် ဘူးထီၣ်ကဟဲတုၤအခါ ပှၤပှ့ၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢဆဲးကျိးန့ၢ်တီၤ အီၣ်လဲ(online) ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢအမ့ၢ် တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအဝဲသ့ၣ်ပှ့ၤဝဲတဖၣ် တဟဲတုၤဝဲဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၤ ခီဖျိ တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤ တၢ်အကျိၤအကွာ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ယသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢပဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် သးအိၣ်ပှ့ၤသ့ၣ်အမုၢ်ဖိ လၢပှၤဆါတၢ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဖၠါဖးဒိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ပသ့ၣ်ညါပာ်လၢ တၢ်ဆှၢထီၣ်ဆှၢလီၤ တၢ်ဖိတၢ်လံၤကျဲအကျိၤအကွာ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ကချ့ဧါ, ကစဲၤခံဧါန့ၣ် ပတဲလီၤတံၢ်တသ့အဃိန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲယမိၢ်ပှ့ၤဝဲ တၢ်လၢ ဆဲးကျိးန့ၢ်တီၤအီၣ်လဲ ဃုာ်ဒီး တၢ်ကဟဲဆှၢတၢ်လၢအချ့န့ၣ်အဂီၢ်အခါ ပတၢ်ဆၢမုၢ်လၢ်တၢ်တဖၣ် ဆီတလဲကွံာ်အသးန့ၣ်လီၤ. ပဘၣ်တၢ်အၢၣ်လီၤပှၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢ တၢ်ဖိတၢ်လံၤကဟဲတုၤဝဲခံသီအတီၢ်ပူၤ ဒီးပဆိကမိၣ် လၢဟဲကတုၤဝဲချ့ချ့ ဘၣ်ဆၣ်ကဲထီၣ်တၢ်သးတံာ်တာ်လၢ ပဂီၢ်မ့ၢ်လၢပပှ့ၤ တၢ်တဖၣ် တဟဲတုၤဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ခ့ခါအဆၢကတီၢ် ညီနုၢ် ပဘၣ်အိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်မၤန့ၢ်တၢ်တမံၤမံၤလၢအဆိအချ့ ဒီးတဘျီဃီန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဝံသးစူၤအိၣ်ခိးတၢ်န့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢပဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပမ့ၢ်ကွၢ်လၢနီၢ်သးတကပၤန့ၣ်ဒီး တၢ်သူၣ်စူၤသးစူၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ခိၣ်ဖး လၢပဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလံာ်သးသယုၢ်တၢ်ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤအဆၢကတီၢ် ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် သူၣ်အုးသးအုးဝဲဒၣ်လၢဝ့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤလၢ ပှၤဘၤဘူၤလိၣ်ဖိတဖၣ် ဒီးဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ တၢ်တၤတၢ်တမံၤဘၣ်တမံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲတၢ်သဘံၣ်ဘုၣ်အိၣ်ပှဲၤအပူၤဒၣ်လဲၣ်န့ၣ်…
ဖဲပတၢ်ဂံၢ်စၢ်ကဲထီၣ် ပတၢ်ဂံၢ်ဆူၣ်
ဒြူး(Drew) ဘၣ်လီၤဝဲဃိာ်ပူၤခံနံၣ် မ့ၢ်လၢစံၣ်တဲၤတဲလီၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်အဂ့ၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. အဝဲဖးဘၣ်ဝဲ ပှၤမၤတၢ်သးခုကစီၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်အါမး လၢအဝဲသ့ၣ်သူၣ်ခုသးခုဝဲဒၣ်လၢ ဘၣ်တၢ်တ့ၢ်နုာ် အဝဲသ့ၣ်လၢဃိာ်ပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဒြူးစံးဝဲလၢ တၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တမ့ၢ် အဝဲအတၢ်လဲၤခီဖျိ, အတၢ်တူၢ်ဘၣ်န့ၣ်ဘၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ် အမါလၢ ကစၢ်ယွၤဃုထၢ ပှၤလၢအကမၣ် ဒ်သိးကတူၢ်ဘၣ်တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အမါစံးဆၢအီၤ “တမ့ၢ်ဒ်ဘၣ်. ယဆိကမိၣ် ကစၢ်ယွၤဃုထၢပှၤလၢ ကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲတဂၤ ဒီးတမ့ၢ်တၢ်မၤအသးကလီကလီဘၣ်”န့ၣ်လီၤ.
ဒြူးအတၢ်လဲၤခီဖျိအံၤ မ့ၢ်ကလီၤဂာ်ဘၣ်ထွဲ ဒ်ဝံယံးရမံယၤ လၢအမၤ ကစၢ်ယွၤ အတၢ်မၤတီတီလိၤလိၤ ခီဖျိဟ့ၣ်ပလီၢ်ကီၢ်ယူဒၤလၢ ကစၢ်ယွၤ ကစံၣ်ညီၣ်အပှၤဂီၢ်မုၢ် လၢအတၢ်ဒဲးဘးအဃိန့ၣ်လီၤ. တချုး ကစၢ်ယွၤအတၢ်စံၣ်ညီၣ်ဟဲဝဲဒၣ်န့ၣ် ယူဒၤပှၤခိၣ်ပှၤနၢ်တဖၣ် ဒိတီၢ်ဝံယံးရမံယၤ ဒီးဒုးဃာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. ဝံယံးရမံယၤ ပာ်တၢ်ကမၣ်လၢကစၢ်ယွၤဒီးစံးဝဲ “ယွၤဧၢ, နကလံာ်ယၤ”န့ၣ်လီၤ. ဝံနာ်ဝဲဒၣ်လၢကစၢ်ယွၤ တအုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤအီၤန့ၣ်ဘၣ်လီၤ(:၇). “အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ ဖဲယကတိၤတၢ်တဘျီဘျီန့ၣ်...ယွၤအကလုၢ်ကထါကဲထီၣ် တၢ်ဒုၣ်ဒွဲၣ်အလီၢ် ဒီးတၢ်မၤတရီတပါအလီၢ် လၢယဂီၢ် ကိးမုၢ်နံၤမုၢ်နၤဒဲးလီၤ” (:၈). အဝဲစံးဝဲ“မုၢ်တနံၤလၢယအိၣ်ဖျဲၣ်န့ၣ် မ်အဘၣ်တၢ်ဆိၣ်အၢတက့ၢ်”(:၁၄). “ယဟဲထီၣ်လၢပှၤအဒၢလီၢ်, ဒ်သိးယကထံၣ်ဘၣ် တၢ်မၤကိၢ်မၤဂီၤ…
လၢတၢ်သးခုကစီၣ်အဂီၢ်
ဖဲ၁၉၁၆ နံၣ်န့ၣ် နဲလစဲၣ်ဘဲ(Nelson Bell)ဖျိထီၣ်ဝဲ ကသံၣ်တၢ်မၤလိဖဲ အိၣ်ဖျဲၣ်အလီၢ် လၢကီၢ်စဲၣ်ဘကၠံနယၢၤ(Virginia)န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢနံၣ်အံၤအပူၤ အဝဲဒိးတ့ဒိးဖျီအသးဒီးအမါဝံၤ ဃုလါ အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လဲၤတုၤဝဲဒၣ်ဆူတရူးကီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအသးအိၣ်ဝဲ (၂၂)နံၣ်န့ၣ် အဝဲဘၣ်မၤဝဲ ကသံၣ်သရၣ် လၢအကွဲးကါကူစါတၢ်ဖဲ တၢ်အဲၣ်ဒီးတၢ်သးကညီၤတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆါဟံၣ်အံၤ အိၣ်ဝဲဒၣ်ထဲတဖျၢၣ်ဧိၤဒီး ဟီၣ်ကဝီၤန့ၣ် ပှၤအိၣ်ဆိးဝဲ ကအိၣ် ခံကကွဲၢ်ဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ. နဲလစဲၣ် ဃုာ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ကွၢ်ထွဲတၢ်ဆါဟံၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ, ကွဲးကါကူစါပှၤဆါ, စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်သးခုကစီၣ် ဆူညါ ၂၄ နံၣ်ဆူ ပှၤတရူးဖိလၢအကထိတဖၣ်အကထိအကျါန့ၣ်လီၤ. အပူၤကွံာ် ပှၤတရူးဖိလၢတနာ်ဝဲ ပှၤထံဂၤကီၢ်ဂၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကိးအီၤလၢ ‘ပှၤတခီဘီမုၢ်ပှၤအၢပှၤသီ’, လၢခံနဲလစဲၣ်န့ၣ် အမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢ “ဘဲလၢပှၤတရူးဖိတဖၣ်အဲၣ်ဝဲ” န့ၣ်လီၤ. အဖိမုၣ်ရူၤသးန့ၣ်လၢခံဒိးတ့ဒိးဖျီအသးလၢ ပှၤမၤတၢ်သးခုကစီၣ်သရၣ်ဖးဒိၣ် ဘ့လ့ၣ်ကရ့ၣ်ဟၣ်န့ၣ်လီၤ.
နဲလစဲၣ် မ့ၢ်ပှၤစဲၣ်နိးတဂၤလၢ ကွဲးကါကူစါတၢ်ဒီးသိၣ်လိလံာ်စီဆှံသရၣ်တဂၤဘၣ်ဆၣ် တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်ဆှၢပှၤဆူ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်အအိၣ်ဘၣ်. ခီဖျိ အတၢ်အိၣ်မူသကဲးပဝာ် ဒီးအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ ဒ်ကစၢ်ယွၤကလုၢ်ကထါပာ်ဖျါဝဲအသိး အဃိ ခရံာ်တၢ်သးခုကစီၣ်အတၢ်မၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤတံတူးလၢအမ့ၢ် ပှၤတခီဘီမုၢ်ဖိလၢ ကွၢ်ထွဲခရံာ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ…
ဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ် ဆူ ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါ
ပှၤအခိၣ်တဂၤ သံကွၢ်ယၤ လၢမ့ၢ်ယကလဲၤကတိၤတၢ်ဒီးပိာ်မုၣ်တဂၤ လၢအိၣ်ဒီးမဲာ်ထံမဲာ်နိ လၢပှၤကတိၤဟ့ၣ်ကူၣ်တၢ်အဒၢးပူၤန့ၣ်လီၤ. ကၤရ့ၤ(Karen)န့ၣ် အသးနံၣ်အိၣ်ဝဲ ၄၂ နံၣ် ဒီးဆၢမုၢ်လၢ်ဝဲလၢ
ကဒိးတ့ဒိးဖျီအသးလၢ ပှၤဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဒီးအီၤ တဂၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပှၤတဂၤန့ၣ် မ့ၢ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤကစၢ် လၢအအိၣ်ဒီးအဖိအမါန့ၣ်လီၤ.
ကၤရ့ၤန့ၣ် ဘၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်ဒီး ဒီပုၢ်ဝဲၢ်ခွါလၢကတိၤအၢလိာ်လ့အီၤ ဒီးအပၢ်လၢတပာ်ဖျါတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ လၢအလိၤအဃိ လၢအနီၢ်ဆံးလံၤလံၤ အဝဲသ့ၣ်ညါဝဲလၢ အနီၢ်ခိနီၢ်သး ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအါလၢ ပိာ်ခွါသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ဖဲအတၢ်စူၢ်တၢ်နာ် ဘၣ်တၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤဝံၤအလီၢ်ခံ ကဘၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်
မၤလိသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲ, ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်ဆၢမိၢ်န့ၢ်သးလီ တၢ်အဲၣ်လၢအဲၣ်ဒိးမၤန့ၢ်ဝဲန့ၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဒ်အဖၢမုၢ် ဒီးတဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲအဃိ ကဲထီၣ်တၢ်သးဘၣ်ဖှီၣ်လၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲယစံးကတိၤသကိးတၢ်ဒီး ကၤရ့ၤဝံၤန့ၣ်ဒီး ပဆုးလီၤပခိၣ်ဒီးပဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိတၢ်ထုကဖၣ်အစိကမီၤအဃိ ကၤရ့ၤတဲဘၣ်ကစၢ်ယွၤ တၢ်လၢအလ့ပစီအီၤတဖၣ် ဒီးအၢၣ်လီၤဝဲလၢ ကမၤကတၢၢ် အတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး အတၢ်မၤကစၢ်, ဒီးပာ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် အနီၢ်ကစၢ်တၢ်မိၢ်န့ၢ်သးလီတၢ်တဖၣ် ဆူကစၢ်ယွၤအစုပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲဟးထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ဒၢးပူၤအဆၢကတီၢ် ဖျါဝဲဒၣ်လၢ တၢ်သးဖှံအိၣ်ပှဲၤဒီးအီၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲန့ၣ် ယနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ် တၢ်ရ့လိာ်မၤဘၣ် ဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်ခွါ လၢတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်တမံၤဃီအပူၤ ဖဲစီၤပီလူး…