အါန့ၢ်ဒံးတၢ်ဆိကမိၣ်ပာ်စၢၤ
တၢ်ဖီၣ်န့ၢ်ကသ့ၣ်မံၤ လၢပျံၤ၀ံၤ‚ တၢ်ဒိးထီၣ်အီၤအတၢ်သBတီၤ‚ နကထံၣ်ဘၣ် - ပှၤသBတီၤ တၢ်တဖၣ် စူးကါအစုမုၢ်လွံၢ်ဘိ‚ မ့မ့ၢ်အစုမုၢ်ကျၢၢ်တဘိတခီ ကဲထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ကီ န့ၣ်လီၤႉ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢ တၢ်လိာ်ကွဲအပူၤအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤညီနုၢ်အသး‚ စုမုၢ်ကျၢၢ်တဘိ‚ ဘၣ်အိၣ်လၢပျံၤတဘိအစိးနါဒီး ပျံၤအဂၤတခီ အဘၢၣ်စၢၤဒီး ညီနုၢ် စုမုၢ်ကျၢၢ်အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်လၢ အဘၣ်လီၤမၢ်တၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်‚ စုမုၢ်ကျၢၢ်တဘိ မ့ၢ်တအိၣ်အဃိ‚ ကဒုးကဲထီၣ်တၢ်လၢ အဆီတလဲတၢ်အါမးန့ၣ်လီၤႉ ဖဲလၢ တၢ်လိာ်ကွဲတခါအံၤ‚ တၢ်မ့ၢ် တစူးကါဘၣ်စုမုၢ်ကျၢၢ်သနာ်က့‚ ကိးနံၤဒဲး ဖဲပထူးပမဲ‚ ထီထီၣ်ဆ့ကၤသၣ်‚ ခွံပခိၣ်‚ စၢထီၣ် ပခီၣ်ဖံးအပျံၤဒီး တုၤဒၣ်လဲာ်လၢ ပအီၣ်တၢ်အီတၢ်န့ၣ် ပလိၣ်ဘၣ်နီၢ်နီၢ်‚ စုမုၢ်ကျၢၢ်တဘိ အတၢ်မၤစၢၤ န့ၣ်လီၤႉ က့ၢ်ဂီၤဆံးဆံးဖိလၢအဖျါလၢအဘၣ်တၢ်ကွၢ်ကပာ်ကွံာ်လၢ ပနီၢ်ခိဒီတဂၤန့ၣ် မၤတၢ်လၢအကါဒိၣ်တဖၣ် ကိးနံၤ န့ၣ်လီၤႉ
ပှၤတၢ်မၢဖိစီၤပီလူး နဲၣ်ဖျါထီၣ် တၢ်လၢအလီၤပလိာ်တမံၤဃီလၢ အဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ တလီၢ်လီၢ် က့ၢ်ဂီၤတနီၤ‚ ပှၤတထံၣ်အီၤ ကဲၣ်ဆိးဒီး အကလုၢ်တဒိၣ်တသွါ‚…
ပမ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်အကမူၣ်
ပၢ်သးစၢ်တဂၤအိၣ်ဒီးတၢ်သးတံာ်တာ်န့ၣ်လီၤႉ ဖိခွါဖိလၢအဟးတီးတဲးတီးတဲးတဂၤ ကိးသBတီထီၣ်‚ ‘အဲစခရၠာစးံ‚ အဲစခရၠာစးံ’ (–ရၠာစးခဲမုန်ှ) လီၤႉ ကမျၢၢ်တဖၣ် နီၤဖးလီၤသးဒီး စးထီၣ်ကွၢ်တၢ်လၢအခိၣ်အဃၢၤလၢ အဘၣ်တၢ်ဆါတၢ်ပရၤအီၤန့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်‚ ပၢ်တဂၤ စံးဆၢက့ၤ အဖိခွါ ‘‘ဂ့ၤလံ‚ ဘၣ်ဆၣ်‚ ပကဃုပရၤဆိတၢ်လၢ နမိမိၢ်အဂီၢ် လၢညါနီ’’ႉ ဖိခွါဖိစံးဆၢက့ၤ‚ ‘‘တမ့ၢ်ဘၣ်ႉ ယကအီၣ်ဆိ အဲစခရၠာစးံ’’လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ပိာ်မုၣ်တဂၤ ဟဲသုးဘူးအသးလၢ အ၀ဲသ့ၣ်အကပၤ ဒီးပၢ်အံၤတဲဖျါထီၣ် ‘‘ဖိအံၤ အသးထီၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်လီၤ’’ႉ ပိာ်မုၣ်အံၤ နံၤကမှံထီၣ်ဒီး တဲဆၢက့ၤတၢ်လၢ‚ ‘‘မ့ၢ်လီၤႉ နဖိခွါဖိအံၤ အသးဟးဂီၤဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်လီၤႉ တဘၣ် သးပ့ၤနီၣ်လၢ အ၀ဲမ့ၢ်ဖိသၣ်န့ၣ်တဂ့ၤႉ အ၀ဲလိၣ်ဘၣ် နတၢ်သးစူၤဒီး တၢ်ဘၣ်ထွဲဒီးအီၤ ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်လီၤ’’ႉ တၢ်အိၣ်သးအံၤ ပဃုထံၣ်အီၤခ@ခ@တသ့ဘၣ်ႉ ဘၣ်ဆၣ်‚ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်တမံၤ လၢပၢ်အံၤ ကဘၣ်ဆိကတီၢ်အသးတစိၢ်ဖိ ဒီးဆိကမိၣ်ဆိတၢ်လၢ ဖိခွါဖိအံၤ အတၢ်လိၣ်လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်အ၀ဲအံၤအပူၤန့ၣ်လီၤႉ
ပကထံၣ်ဘၣ် ပိာ်မုၣ်လၢအကကူၣ်သ့ အတၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ထါစံးထီၣ် ပ့တၢၤ ၁၀၃ အပူၤန့ၣ်လီၤႉ စီၤဒၤ၀ံး…
တၢ်မူအါအါကလဲာ်
ဖဲ ၁၉၁၈ နံၣ်‚ ဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဒုးတၢတဘျီ ဘူးကကတၢၢ်န့ၣ် ပှၤဒိတၢ်ဂီၤ အံးရၠာစးံးအဲစတီမ်‚ ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂီၤ ဃုာ်ဒီးတၢ်ကဘျံးဒံးဖိတခါလၢ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤ န့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲသးအိၣ်ဒုးပၣ်ဃုာ် တၢ်တမံၤ လၢအဆဲးကျိးတၢ်လၢ သးလၢအပှဲၤဒီး တၢ်လၢတၢ်ပှဲၤတမံၤလၢ တၢ်အကတီၢ်တကတီၢ်လၢ တၢ်ကဒုးကလၢၢ်ဘၣ် ပှၤအါဒံ အါဂၤလၢ အသးလီၤဖျဲၣ်လီၤဟိ၀ဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ အခဲအံၤ‚ လၢအ၀ဲအတၢ်ဂီၤလၢ အအဲၣ်ဘၣ်၀ဲန့ၣ် သးပှၢ်လၢအအိၣ်ဒီး အခၣ်ဆူၣ်တဂၤ‚ ဆ့ၣ်နီၤဒီး ဆုးလီၤအခိၣ်‚ ဖိှၣ်ထီၣ်စု ဃ့ထုကဖၣ်တၢ်လၢ စီၢ်နီၤခိၣ်န့ၣ်လီၤႉ လၢအ၀ဲအမဲာ်ညါ အိၣ်ထဲဒၣ် လံာ်တဘ့ၣ်‚ မဲာ်ကး‚ မ့ၤစဲတခွး‚ ကိၣ်တလိၣ်ဒီး ဒီတဘ့ၣ်လီၤႉ တၢ်တအိၣ် အါထီၣ်နီတမံၤ‚ ဒ်န့ၣ်အသိးတၢ်တစှၤကဲၣ်ဆိးနီတမံၤဘၣ်လီၤႉ
ပှၤတနီၤကစံး‚ တၢ်ဂီၤအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအနဲၣ်ဖျါထီၣ်တၢ်တကူတလၢ‚ တၢ်ဃံးတၢ်စ့ၤန့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်‚ ဟဲန်စတီ အတၢ်နဲၣ်ဖျါထီၣ် တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလၢ အထီဒါ တၢ်ထံၣ်အံၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်အံၤမ့ၢ် တၢ်မူအလၢအပှဲၤတမံၤလၢ ပှၤလၢအသ့စံးဘျုးတၢ်‚ ပှၤတဂၤလၢ အမ့ၢ်နၤဒီးယၤ‚ လဲၤခီဖျိဃုာ်စ့ၢ်ကီးဒီး ပတၢ်အိၣ်သး ကမ့ၢ်ဒ်လဲၣ်ဒ်လဲၣ် အတွးတအိၣ်၀ဲန့ၣ်ဘၣ်လီၤႉ…
တၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤအကျိၤကျဲတမံၤ လၢအသ့စံးထီၣ်ပ့တၢၤတၢ်
၀ီလ်လံးစ်စတဲးနၢၣ် အမိၢ်စူးကွံာ်သး ဖဲအသးအိၣ်အနံၣ်ယဲၢ်ဆံန့ၣ်လီၤႉ ဖဲ၀ီလ်လံး အသးအိၣ်အနံၣ်ဃိးဆံ‚ အ၀ဲကွဲးတၢ်ကွဲးဖုၣ်ကိာ်တခါလၢ အဘၣ်ထွဲဒီးအမိၢ် ‘‘လံာ်ပရၠာစးၢလၢအစဲၤခံဒိၣ်မး’’ လၢအဘၣ်ထွဲဒီး အ၀ဲစံးပ့တၢၤပိာ်မုၣ်တဂၤလၢ အဒိၣ်ထီၣ်လၢ လုၢ်လၢ်အဂ့ၤအ၀ါ‚ ဆီဟံၣ်ဆီဃီဒီးလုၢ်ဒုးဒိၣ်ထီၣ် ဖိခွါခံဂၤကီကီခဲခဲလၢ ကီၢ်မုၢ်နုာ် အမဲရၠာစးကၤလၢ တၢ်ကတီၢ်လၢ အဆိတဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉအ၀ဲမ့ၢ်မါဒီး မိၢ်လၢ အဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါတၢ်တဂၤ‚ ဆူပှၤတအဲၣ်ဒိး ဆၢန့ၢ်အီၤတဖၣ်အလိၤန့ၣ်လီၤႉ ၀ီလ်လံးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါလၢ အမိၢ် ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်လၢ အဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်လၢ အကလုၢ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲကွဲးဖျါ ထီၣ်၀ဲလၢ ‘‘နတပျဲဖျဲး တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် နီတစု ဆူနကသး၀ံၣ် တၢ်ဘၣ်န့ၣ်ဘၣ်’’ႉ အ၀ဲအသးသမူတစိၤ‚ မိၢ်အံၤ သူၣ်၀ံၣ် သးဆၢတၢ်‚ စံးဘျုးက့ၤကစၢ်ယွၤလၢ တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤဒိၣ်ဂ့ၤဆံးဂ့ၤအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ပှၤကွဲးထါစံးပ့တၢၤစ့ၢ်ကီး ဟံးန့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကသး၀ံၣ်စံးထီၣ်ပ့တၢၤ ယွၤလီၤႉ အ၀ဲသး၀ံၣ်ထီၣ်ယွၤ ဖဲအဘၣ်မုာ်ဂ့ၤဖှီၣ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်သး၀ံၣ်တဖၣ် တမ့ၢ် တၢ်မၤဆူၣ်တၢ်ဘၣ်ႉ မ့မ့ၢ် တၢ်အံၤမ့ၢ် တၢ်မၤဆၢက့ၤတၢ်အန့ဆၢၣ်လၢ ‘‘ပှၤလၢ အတ့ လီၤမူခိၣ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ် (၁၄၆း၆) ဒီး အ၀ဲ ‘‘ဟ့ၣ်လီၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီလၢ…