အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဃုာ်ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး

ကသံၣ်သရၣ် ခရံးရှၢၣ် နံးစံၢ်မံရၣ် (Christian Ntizimira) နၢ်ဟူဝဲဒၣ် ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ကိးလၢ ကမၤစၢၤ တၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ် “သးသမူအကတီၢ်လၢခံကတၢၢ်” (end of life) တဖၣ်အဂီၢ်, ဖဲကသံၣ်ကသီပိးလီ, ဒီးပှၤကညီအဂံၢ်ထံးတဖၣ် ဆံးဝဲ စှၤဝဲဒၣ်အလီၢ်, ဖဲအထံအကီၢ် ရဝၢၣ်ဒၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ “တၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ် ပှၤဆါတဖၣ်အံၤ ဒ်အမ့ၢ် ပှၤတဖၣ်လၢ တၢ်မုၢ်လၢ်တအိၣ်လၢၤဘၣ်” အဃိ, ပှၤမၤသကိးတၢ်ဒီးအီၤတဖၣ်န့ၣ် တထံၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကဟုကယာ်ဒ်သိးအံၤ အလုၢ်အပှ့ၤန့ၣ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်, နံးစံၢ်မံရၣ် ထံၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ပှၤဆါတဖၣ်, ဒီးအဒူၣ်ဖိထၢဖိတဖၣ်အဂီၢ်, “ဖျါလၢကယဲၢ်တၢ်ခဲလၢာ်လီၤမၢ်ဝဲအကတီၢ်, အဝဲလဲၤအိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်ဖဲန့ၣ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်မုၢ်လၢ်” န့ၣ်လီၤ. နံးစံၢ်မရၣ် နာ်ဝဲဒၣ်နီၢ်နီၢ်လၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အတၢ်သံဒီးအတၢ်မူန့ၣ် ကဆီတလဲပတၢ်ထံၣ် ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်သံအဃိ, ဘျုးလီၤအသးလၢအတၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, “ကစၢ်ခရံာ်အတၢ်သံ မ့ၢ် တၢ်အဂံၢ်ထံးလၢတၢ်မူ” န့ၣ်လီၤ.

၂ တံၤမသ့းအပူၤန့ၣ် ပှၤတၢ်မၢဖိ စီၤပီလူး အုၣ်အသးလၢ ကစၢ်ခရံာ်…

ကစၢ်ယွၤ သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်

ဖဲ တၢ်သူၣ်အုးသးအုး လၢပကနၢ်ပၢၢ်အိၤကီ အလံာ် ဒ့းရှၢၣ်နရံၣ် (Dictionary of Obscure Sorrows) အပူၤန့ၣ်, ကၠီ ခိန့း (John Koenig) ဟ့ၣ်ထီၣ် တၢ်ပာ်ဖှိၣ်လံာ်ဖျၢၣ်အသီတဖၣ်, ဒီးကူၣ်ထီၣ်ဖးလီၤဟ့ၣ်ထီၣ်ဝဲ လံာ်တဖျၢၣ်စုာ်စုာ် အမံၤတဖၣ်- မ့ၢ်လၢ အပူၤကွံာ်န့ၣ် လံာ်ဖျၢၣ်တအိၣ်အဃိ ကဲထီၣ်တၢ်သးဘၣ်တံာ်တာ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အလံာ်အပူၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်လၢ လံာ်ဖျၢၣ်လၢအမ့ၢ် “dés vu” (ဒ့ဘူ)- “တၢ်သ့ၣ်ညါဘၣ်တၢ်အကတီၢ်ဖိလၢ ကကဲထီၣ် တၢ်လၢပှၤကသ့ၣ်နီၣ်ဘၣ်တမံၤ, ” ဒီးလံာ်ဖျၢၣ် “အိၣ်န့းစၣ်(န)” (onism)- “လၢနီၢ်ကစၢ်တခါဧိၤအပူၤ, ဘၣ်အိၣ်ကတာ်သး လၢတၢ်သးဘၣ်တံာ်တာ်အပူၤ, လၢအနုာ်လီၤအိၣ်ဆိးဝဲ ဖဲတၢ်လီၢ်ထဲဒၣ်တပူၤဧိၤ, ဒီးဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖိတကတီၢ်ဧိၤ” အပူၤန့ၣ်လီၤ. ခိးန့း စံးဝဲလၢ အတၢ်မၤန့ၣ် ပညိၣ်ဝဲဒၣ် ဒ်သိးကမၤဆှဲထီၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အတၢ်လဲၤခီဖျိ လၢအလီၤဆီတဖၣ်, ဒ်သိးဒီးပှၤကညီၤတဖၣ် အသးကလၢၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ အဘၣ်အိၣ်ထဲတဂၤဧိၤ လၢအဝဲသ့ၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိတဖၣ်အပူၤန့ၣ်, ကဆံးလီၤစှၤလီၤဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကပာ်ဖျါပတၢ်လဲၤခီဖျိတဖၣ်အဂီၢ်, ပဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်ကတိၤအဖျၢၣ်ထီဘိ, မ့ၢ်တသ့ဘၣ်အကတီၢ်, ခီဖျိလၢတၢ်သ့ၣ်ညါ…

ထံၣ်တၢ်လၢကစၢ်ယွၤအသး

ဒူသဝီဖိလၢ အိၣ်ဘှ့ၣ်အိၣ်ဘှီၣ်တဖျၢၣ်န့ၣ် ရှ(န)တဲ (Chantale) မၤဝဲ အနံၤအိၣ်ဖျၢၣ်ဆၢက့ၤတဆံသၢဝီတဝီ, အမူးသးဖှံအတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအါနၣ်ရံၣ်ဝံၤ, ကျိအကလုၢ်တဖၣ်ပိၢ်ဖးထီၣ်, ဒီးမၤဟးဂီၤကွံာ် မုၢ်ဟါလီၤခီ အမုာ်အပၢၤန့ၣ်လီၤ. ရှ(န)တဲဒီးအဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ် ဒ်အမိၢ်မၤလိာ်ဝဲလၢတၢ်ကနိးကစုာ်အပူၤအသိး, ဃ့ၢ်နုာ်လီၤဆူသ့ၣ်ၦၢ်အပူၤ, ဒီးအိၣ်ခူသူၣ်ဝဲဒၣ် န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ပာ်ဖှိၣ်အသး ဒီးအိၣ်ခူသူၣ်လၢသ့ၣ်တခိၣ်အဖီလာ်ဒီတနၤကျၢၤန့ၣ်လီၤ. ရှ(န)တဲ ပာ်ဖျါက့ၤဝဲဒၣ် “လၢခံတနံၤဂီၤခီတုၤဃီၤဝဲ, ဒီးမုၢ်ဟဲထီၣ်လံဘၣ်ဆၣ်, ပမိၢ်ပပၢ်တဖၣ်တဟဲတုၤဝဲဘၣ်” န့ၣ်လီၤ. ရှ(န)တဲ ဒီးအဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဖိတဖၣ်ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤဖိၣ်ဃဲဖိတဖၣ်, ဒီးၦၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိတဖၣ်, ဒီးခဲကနံၣ်အံၤ, ပာ်ဖှိၣ်အိၣ်ဆိးဝဲလၢ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲ အဒဲကဝီၤ,ဃုာ်ဒီးၦၤလၢအကထိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲပနၢ်ဟူဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ် လၢအလီၤဂာ်ဒီး ရှ(န)တဲ အဂ့ၢ်န့ၣ်ဒီး, တၢ်လ့ပစီလီၤဘၣ်ၦၤလၢ ပတအဲၣ်ဒိးကနၣ်ဃုာ် တၢ်လီၤမၢ်ဖးဒိၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ၦၤလၢအစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယွၤ လၢလံာ်စီဆှံအပူၤတဖၣ်န့ၣ်, နာ်ဝဲဒၣ် ကစၢ်ယွၤ လၢအတလဲၤကပာ်ကွၢ်ကပာ် ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်တဖၣ်, ကစၢ်ယွၤလၢ “အံးက့ၤကွၢ်က့ၤၦၤတမှံၤ, မၤစၢၤၦၤဖိၣ်ဃဲႇ ဒီးၦၤမုၣ်ကမဲ” (စံး ၁၄၆:၉) ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.

“ၦၤလၢအတ့လီၤမူခိၣ်, ဒီးဟီၣ်ခိၣ်, ပီၣ်လဲၣ်, ဒီးကယဲၢ်တၢ်အိၣ်လၢအပူၤ, လၢအပၢၤဃာ်တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလီၤထူလီၤယိာ်” (:၆),…

တၢ်မၤနၢၤ, လၢတၢ်တမၤန့ၢ်တၢ်မၤနၢၤအပူၤ

ဖၠၣ်စိမိၤသရၣ်မုၣ်ဖးဒိၣ် မိၣ်နံၤကၤ ဝၢးဝၤ (Monica Wadhwa)တဂၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအတၢ်ထံၣ် လၢ “နီၢ်နီၢ်န့ၣ်, တၢ်တမၤန့ၢ်တၢ်မၤနၢၤန့ၣ် အစိကမီၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံး တၢ်မၤနၢၤတၢ်”န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါမၤကွၢ်တၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ, “ပှၤကညီတဖၣ်အတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ် ပှဲၤဂံၢ်ပှဲၤဘါ, ဒီးတၢ်သဆၣ်ထီၣ်သးအသဟီၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ်အကတီၢ်န့ၣ် တမ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤနၢၤတၢ်အကတီၢ်ဘၣ်.

“မ့မ့ၢ်တၢ်အကတီၢ်ဘူးထီၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်ကမၤနၢၤတၢ်အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.”ပှၤတဂၤဂၤ တမၤနၢၤတၢ်အဃိ, အတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်တကဲထီၣ် လိၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဖုးတမံၤန့ၣ် ဟ့ၣ်သဆၣ် ထီၣ်အီၤလၢ ခါဆူညါကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤ, ဂုာ်ကျဲးစၢၤအါထီၣ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဂၤ တကပၤန့ၣ်, တၢ်မၤနၢၤတၢ် အဘီၣ်အညီတဖၣ်, ညီနုာ်လၢအမၤဆံးလီၤစှၤလီၤ နီၢ်ခိ ဂံၢ်ဘါ, ဒီးတၢ်သးအိၣ်မၤတၢ်အသဟီၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဝၢးဝၤ အတၢ်ထံၣ်တမံၤအံၤ ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ်အသီ, လၢစီၤပီလူး ဟ့ၣ်ဒိ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ လံာ်စီဆှံခံတီၤ(၁ ကရံၣ် ၉:၂၄-၂၇, ဒီး ဖံ ၃:၁၂-၁၄)အပူၤ, ထိၣ်သတြီၤဝဲ တၢ်လူၤပိာ်ခရံာ်အခံဒီးတၢ်ဃ့ၢ်သတြီၤတၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်ဒိခံမံၤလိာ်န့ၣ် စီၤပီလူး ပာ်ဖျါမၤလီၤတံၢ်ဝဲလၢ တၢ်လူၤပိာ်ခရံာ်အခံ, ဒီးလၢတၢ်သးခုကစီၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ဖံ ၃:၁၃ ပာ်ဖျါဝဲ လၢ ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤတၢ်ဖိတဖၣ် ကဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢၤ “ယူာ်ဃီၤအသးဆူတၢ်အိၣ်လၢအမဲာ်ညါ,” ဒီးဒ်…

တၢ်သ့ၣ်ညါလၢ အိၣ်ဒီးအလၤကပီၤ ထဲသိးအံၤ

ဖဲဟီၣ်ခိၣ်စိၤခၢၣ်သး (ခးနး ၁၁၀၀-၁၄၀၀) န့ၣ် သီမၢး အခွဲနး (Thomas Aquinas), မ့ၢ်ဝဲ ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဂၤ လၢထူဂ့ၢ်ယွၤဂ့ၢ်တကပၤန့ၣ်, ဒ်သိးကဘျုးလီၤအသးလၢတၢ်အိၣ်မူ ဃုထံၣ်န့ၢ်ယွၤအဂီၢ်, ဘၣ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်တၢ်အါမးန့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအသုတနုာ်လီၤမၤသကိးတၢ်ဒီးစီၤသီကၠိကရူၢ်တကရူၢ် (Dominican Order) လၢအပိာ်ထွဲ ပှၤပတီၢ်မုၢ်ဖိတဖၣ် အတၢ်အိၣ်မူ, ထဲလၢအမၤလိတၢ်, ဒီးစံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်, အဒူၣ်ဖိထၢဖိတဖၣ် ဒုးဃာ်အီၤဒီတနံၣ်, ဒ်သိးဒီးအသးကဟးဂီၤဝဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲမၤလၢာ်ဝဲဒၣ်အတၢ်အိၣ်မူဒီစိၤ, လၢတၢ်မၤလိယွၤအကလုၢ်ကထါ, ဒီးယွၤအတၢ်ဘၣ်တ့, ဒီးကွဲးဒုးအိၣ်ထီၣ် လံာ်အကတြူၢ်တဖၣ် လၢတကယၤဃၣ်ဃၣ်ဝံၤ, အခွဲနး အသးကလၢၢ်ဘၣ် ကစၢ်ယွၤ ဒိၣ်ဒိၣ်ကလဲာ်အဃိ, ကွဲးပာ်ဖျါဝဲလၢ, “မ့ၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤ ဟ့ၣ်လီၤတ့ၢ်လံယၤ တၢ်သ့ၣ်ညါအိၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်လၤကပီၤဒ်သိးအံၤအဃိ, ယကွဲးတၢ်ဆူညါတသ့လၢၢ်ဘၣ်, ဒီးကယဲၢ်တၢ်လၢယပာ်ဖှိၣ်မၤတ့ၢ်လံတဖၣ်ခဲလၢာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဒ်ဘုလီၢ်တပံၢ်ဧိၤအသိး” န့ၣ်လီၤ. သၢလါပူၤကွံာ်ဝံၤန့ၣ်ဒီး, အခွဲနး တဂၤသံဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

ပှၤတၢ်မၢဖိစီၤပီလူး ပာ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲ အတၢ်လဲၤခီဖျိ လၢအလုာ်ဘၢဒိၣ်စိဒိၣ်ဒိၣ် ကလဲာ်တမံၤ လၢကစၢ်ယွၤအအိၣ်, ဒီးကကွဲးပာ်ဖျါဝဲအဂီၢ် လံာ်ဖျၢၣ်အိၣ်ဝဲတသ့ဘၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်, ဖျါဖဲ ၂ ကရံၣ် ၁၂:၄…

ယူးယီၣ်ပာ်ကဲဒီးဖးအီၤ

လၢပဟံၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်တီခိၣ်လၢ အပှဲၤလုာ်ကွံာ်ဝဲဒီးလံာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယအိၣ်ဒီးတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်တမံၤ, ဘၣ်ဃးဒီးလံာ်အဃံအလၤတဖၣ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ် လံာ်လၢအဂ့ၤဒီးအကုဖးတီၢ်တဖၣ်န့ၣ်, ယပှ့ၤပာ်ဖှိၣ်အီၤ, ဒီးလံာ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ် တနံၣ်ဘၣ်တနံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢယသးတမုာ်ဝဲတမံၤန့ၣ်, မ့ၢ်လၢယကဖးလံာ်လၢ ယပှ့ၤထၢဖှိၣ်ပာ်ဖှိၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဂံၢ်ဘါဒီးတၢ်ဆၢကတီၢ်တအိၣ်ဝဲဒၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တဖၣ်အိၣ်ဒၣ်ဒံးအဖၢမုၢ်, ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ် ဒ်ယထၢဖှိၣ်တ့ၢ်ဝဲအသိးဘၣ်ဆၣ်, တၢ်လၢအလီၤသးအုးန့ၣ်လံာ်တဖၣ် တဘၣ်တၢ်ဖးအီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အလီၢ်အိၣ်ဝဲတမံၤလၢ ပလံာ်စီဆှံသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး, တၢ်ကဟဲကဲထီၣ်အသးဒ်သိးအံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီး ကီၢ်အမဲရကၤ လံာ်ဒိၣ်လံာ်ထီ ဝဲ(လ)ဒဲ (Walden) အဂ့ၢ်န့ၣ်, ပှၤကွဲးလံာ် ကၠီ အးပဒဲး (John Updike) ပာ်ဖျါထီၣ် ဝဲဒၣ် လံာ်ဒိၣ်လံာ်ထီတဘ့ၣ်အံၤ တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဝဲ "ဒ်လံာ်စီဆှံအသိးဘၣ်တၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲအီၤဘၣ်ဆၣ် တၢ်တဖးအီၤဘၣ်" န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ပကနၢ်ပၢၢ် လံာ်စီဆှံ, အဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢပျၢၤ, တၢ်ဆဲးတၢ်လၤလၢ အလီၤဆီန့ၢ် ပခ့ခါစိၤဆၢကတီၢ်အံၤန့ၣ် လ့ပစီပှၤလၢ ပကပာ် ပလံာ်စီဆှံလၢ လံာ်အတၢ်တီခိၣ်လိၤ, ဒီးကဖျါဃံလၤ, လီၤအဲၣ်လီၤကွံဘၣ်ဆၣ်, တဘၣ်တၢ်ဖးအီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်တဘၣ်မ့ၢ်ဒ်သိးအံၤန့ၣ်ဘၣ်. လံာ်ထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၁၉:၁၈ အပူၤန့ၣ်, ဒ်ပှၤကွဲးထါ ကွဲးပာ်ဖျါဝဲအသိး,…

တၢ်မၤဆၢက့ၤ တၢ်ဟ့ၣ်ညီတၢ်

ဖဲလ့ဒယၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ် ဒီလၣ်တကလး ခီဖျိ ပှၤဟ့ၣ်မၤဘူၣ်တၢ် လၢတပာ်ဖျါထီၣ်အမံၤတဂၤန့ၣ် ဒီးလၢအဂီၢ်န့ၣ် အ၀ဲစူးကါဝဲ ထဲဒၣ်တဆံးတက့ၢ်ဖိန့ၣ်လီၤ. စ့လၢအိၣ်လီၤတဲာ်တ့ၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲ ဒ်တၢ်သးအိၣ်အတၢ်ဟ့ၣ်ဆူ အပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ်, ဒူၣ်ဖိထၢဖိတဖၣ်, ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲလၢ ထံဒိၣ်လုၣ်ဘၢပှၤတဖၣ်, ဒီးဆူတၢ်ဟ့ၣ်သးကညီၤကရၢတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. စ့ဒီလၣ်တကလး, လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်စၢဃာ်တမံၤမံၤအံၤန့ၣ်, ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤဆူ ပှၤခံကယၤအအိၣ်, ဒီးဘၣ်တၢ်မၤလိမၤကွၢ်လၢ မ့ၢ်ပှၤတဖၣ် ကမၤဆၢတၢ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လ့ဒယၣ် တသ့ၣ်ညါဝဲလၢ အဝဲမ့ၢ် ပှၤတဂၤ, လၢပှၤခံကယၤ အကျါန့ၣ်ဘၣ်. ခီဖျိလၢ တၢ်မၤကွၢ်အံၤန့ၣ် တၢ်ထံၣ်န့ၢ်ဝဲလၢ တၢ်ဟ့ၣ်သၢပူခံပူန့ၣ် လ့ဒယၣ် ဟ့ၣ်မၤဘူၣ်က့ၤဝဲဆူ ပှၤဂၤန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်ဟ့ၣ်နီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤန့ၣ်, ထံၣ်.အံ.ဒံၢ် (TED) အတၢ်ကရၢကရိလၢ အတကွၢ်တၢ်အဘျုးအဖှိၣ်တဖုအခိၣ်, ခရ့း(စ) ဟဲဒၢၣ်စၢၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်က့ၤဝဲလၢ “တၢ်အစၢဖျါထီၣ်ဝဲလၢ... ဒ်သိးပကမၤဆၢက့ၤ တၢ်ဟ့ၣ်ညီတၢ်လၢ တၢ်ဟ့ၣ်ညီက့ၤတၢ်အဂီၢ်, ပဝဲပှၤကညီတဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ဘျးစၢပှၤန့ၣ်လီၤ.”

လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် ပကထံၣ်ဘၣ် ဖဲလၢပှၤကညီတဖၣ် မ့ၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲလၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သးအိၣ်န့ၣ်ဒီး, မ့ၢ်ဒၣ်အဝဲသ့ၣ် အိၣ်မူဆဲးကပီၤဖျါထီၣ် ကစၢ်ယွၤအသး, ယွၤလၢအတ့လီၤအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ယွၤမ့ၢ်ကစၢ်…

တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ

ဘၣ်မနုၤအဃိ, ပှၤကညီတဖၣ် ညီနုၢ်မၤကမၣ်တၢ်ဒၣ်လဲာ် နာ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်မၤတၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအဘၣ်လီၤအဂ့ၢ်န့ၣ် ပှၤကွဲးလံာ်လဲၢ် ကၠူလံၣ်ယၤ ကၤလဲး (Julia Galef) ကွၢ်ထံဆိကမိၣ်ဝဲ, ဒီးစံးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ်, ဘၣ်ထွဲလိာ်အသးဒီး ပှၤသုးဖိအတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး အဂၢၢ်အကျၢၤ (Soldier Mindset) န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ကီအံၤ ထီဒါလိာ်အသးဒီး တၢ်လၢပသ့ၣ်ညါတ့ၢ်, နာ်တ့ၢ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်ဒီး, တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိ, ပညိၣ်ပာ်ဖှိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကဒီတဒၢ တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ် သးစၢ်လၢ အဃုသ့ၣ်ညါ မၤလိတၢ်တဂၤ အတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး (Scout Mindset) န့ၣ်, လၢတၢ်ဒီတဒၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအလီၢ်န့ၣ် အဝဲ လူၤဃုထံၣ်န့ၢ် တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီလၢ ပကတူၢ်လိာ်အီၤကီမ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်လၢတမုာ်တလၤဒၣ်လဲာ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်လၢအလီၤသးဘၣ်အၢမ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ပာ်သး တမံၤအံၤ တသ့ဖဲအသ့န့ၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်, ဒီးမၤနၢ်ပၢၢ်အသးန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးသးတမံၤအံၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်လီၤသး လၢအဃုသ့ၣ်ညါနၢၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်တၢ် ဆူညါ ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

ကၤလဲး အတၢ်ထံၣ်အံၤ ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤပှၤ, ဒ်သိးဒီးပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤတၢ်ဖိတဖၣ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးတမံၤဃီဒ်သိးအံၤန့ၣ်လီၤ.…

တၢ်လဲလိၥ်လၢအသးကံၢ်ပူၤ

စးထီၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဒုးဖးဒိၣ် ခံဘျီတဘျီဝံၤအလီၢ်ခံ, မ့ၣ်အူအီၣ် ပှၤကညီ အိၣ်ဆိးလီၢ် အနးကတၢၢ် လၢယူၣ်ခ့ၣ် (UK) န့ၣ်, မၤဟးဂီၤ ကရဲဖဲ တၢးဖးထီ (Grenfell Tower) လၢ ဝဲးစ် လၣ်ဒၢ် (West London) ပှၤအဂၤ နွံဆံ သံဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါက့ၤ တၢ်ဂ့ၢ်လၢမ့ၣ်အူအီၣ်ခီဂာ်တၢ်ချ့သဒံးအဂ့ၢ်, ဒီးပၥ်ဖျါဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ကဲထီၣ်သး အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိန့ၣ် မ့ၢ်ပီးလီလၢအကျၢၢ်ဘၢကးဘၢဃၥ် တၢ်သူၣ်ထီၣ်အချၢအဃိ န့ၣ်လီၤ. တၢ်စူးကါပိးလီလၢတၢ်ချၢတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တိၢ်ထးအလူၣ်မံၣ်နံၣ်ယၢၣ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်အိၣ်လၢအကိပူၤ မ့ၢ်ပလးစ်တ့းလၢမ့ၣ်အူအီၣ်ညီဒိၣ်နီၢ်မးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်မနုၤအဃိ, တၢ်ပျဲလၢ ၦၤကဆါ, ဒီးၦၤကတ့ထီၣ် ပိးလီလၢအလီၤဘၣ်ယိၣ် ဒ်သိးအံၤတဖၣ်န့ၣ်လဲၣ်. မ့ၢ်လၢပှၤတ့ဆါ ပိးလီတဖၣ်အံၤ တပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်မၤကွၢ်အစၢ ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ဒီတဒၢမ့ၣ်အူ အတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအဃိန့ၣ်လီၤ. ပီးလီတဖၣ် အပှ့ၤကလံၤဆံးစှၤန့ၣ်, ထုးန့ၢ်ၦၤၦ့ၤဒီးစူးကါတၢ်တဖၣ်အဃိ, ဒ်သိးကပလီၢ်အသးလၢတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အပနီၣ်အဂီၢ် လီၤတိၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကျၢၢ်ဘၢကပြုၢ်ကပြီၤလၢခိန့ၣ် ဖျါဂ့ၤဝဲန့ၣ်လီၤ.

ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူး စံးကတိၤတၢ်အဆူၣ်ကတၢၢ်တနီၤန့ၣ်, ပညိၣ်ဝဲဆူ တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်သရၣ်တဖၣ်, မ့ၢ်လၢတၢ်သံၣ်သူမီၤကျာ် လၢအဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအပူၤ, ဒီးလၢခိတၢ်ချၢန့ၣ်ကးဘၢဝဲလၢ…

ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးမ့ၢ်တၢ်အဒ့

“ထူၣ်စူညါစီဆှံ တၢ်ဘါသရိၥ်” (Chapel of the Holy Cross) ဖိန့ၣ် ဆၢထၢၣ် အိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤလၢ စံၣ်ဒိနါ (Sedona) ကစၢၢ်ဖါဂီၤ, လၢကီၢ်စဲၣ် အရံၣ်စိနါ (Arizona) န့ၣ်လီၤ. ဖဲယလဲၤနုၥ်လီၤဆူသရိၥ်ဆံးဖိအပူၤ, ဒီးတကီၢ်ခါန့ၣ်, ယထံၣ် တၢ်ဂီၤစိးပျၤလၢအမ့ၢ် တၢ်ပျၤထီ ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးလၢထူၣ်စုညါလီၤလီၤဆီဆီန့ၣ်လီၤ. ဒ်ညီနုာ်ထူၣ်စုညါအလီၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပျၤထီကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးလၢ သ့ၣ်တထံးလၢအအိၣ်ဒီး သ့ၣ်ထူၣ်မိၢ်ၦၢ် ခံမုၢ်အဒ့လိၤန့ၣ်လီၤ. သ့ၣ်ထူၣ်မိၢ်ၦၢ်ဃ့ထီကၠီး လၢအဒါလီၤသးဘျၢဘျၢန့ၣ်, ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်အဒိ ဘၣ်ထွဲဒီးၦၤအံၣ်စရ့လးဖိအဒူၣ် လၢအတတူၢ်လိၥ် ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူး လၢလံၥ်စီဆှံလီၢ်လံၤတကတြူၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. သ့ၣ်ထူၣ်မိၢ်ၦၢ်အဂၤတမုၢ်လၢအမူ, ဒီးအဒ့အတြၢ်တဖၣ်, ဒီးအိၣ်ဆၢထၢၣ်ဘျၢဘျၢန့ၣ် ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်အပနီၣ်လၢအမ့ၢ် ယူဒၤအဒူၣ်, ဒီးစီၤပၤဒၤဝံး အတၢ်လီၤစၢၤ အတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂီၤစိးပျၤ ဟ့ၣ်ဒိအံၤ အိၣ်ဒီးအခီပညီလီၤဆီ လၢအပၥ်ဖျါဒုးနဲၣ်ဝဲလၢလံၥ်စီဆှံ အလီၢ်လံၤအပူၤ ဝံစံးကတိၤဆိပၥ်တၢ်, တၢ်လၢအကါဒိၣ်, တၢ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ယူဒၤအဒူၣ်ဖိထၢဖိတဖၣ် ဘၣ်တၢ်စိၥ်မၢကဲကုၢ်ဘၣ်ဆၣ်, ဒ်သိးပှၤဂီၢ်မုၢ် ကအိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်အဂီၢ်, ဝံယံးရမံယၤ စံးကတိၤလီၤ တၢ်ကစီၣ်အိၣ်ဟဲလၢယွၤ- “ယကမၤတၢ်ဂ့ၤတမံၤလၢယစံးပၥ်…