ပှၤထၢဖှိၣ်ကွဲးတၢ်ကစီၣ် စဘဲးရှဲၣ် ယါကၢၣ် (Sebastian Junger) တဂၤ, ဒ်အမ့ၢ် ပှၤသးစၢ်တဂၤအသိး, လဲၤဟးဝဲ ကီၢ်အမဲရကၤဒီတကီၢ်, ဒီးကွဲးဝဲဒၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၈၀ နံၣ်တဖၣ်အပူၤ, ဘၣ်ဖဲမုၢ်တနံၤန့ၣ် အဝဲလဲၤနုာ်ဆူ ဖလီၢ်ရံၣ်ဒၣ် ကံ(စ) (Florida Keys) တၢ်အိၣ်ဘှံးအိၣ်ကသူၣ်လီၢ်ကဝီၤ အတၢ်ဟးလီၢ်ဒၢးအပူၤန့ၣ်ဒီး, ထံၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်တ့ခဲၣ်တၢ်ဂီၤတဖၣ် လၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်သးဟ့, လၢတၢ်အဒူၣ်လိၤန့ၣ်လီၤ. အါတက့ၢ်, တၢ်တ့ခဲၣ်အတၢ်ဂီၤတဖၣ်န့ၣ် ပညိၣ်ဝဲတၢ်ဟးဟ့ဆူ ပှၤသူးလီၢ်သူးကျဲ အိၣ်ဟဲဝဲလၢ ကူဘါ (Cuba) အထံကီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ကစီၣ်တထံၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤသ့ၣ်သ့ၣ်လၢ ပှၤကူဘါဖိတဂၤန့ၣ် အိၣ်ဖျါလီၤဆီဝဲ, ဒီးစံးဝဲဒၣ်လၢ “ဖဲ ၁၉၆၂ နံၣ်န့ၣ် ပှၤအဂုၤအဂၤတဖၣ်, အိၣ်ဆိးဝဲလၢ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်လၢကဟုကယာ်, တူၢ်လိာ်မုာ်ယၤအဃိ, ယစံးဘျုးဘၣ် ကစၢ်ယွၤ” န့ၣ်လီၤ. ယါကၢၣ် တဂၤ, သ့ၣ်ညါမၤနီၣ်ဝဲလၢ “ကီၢ်အမဲရကၤအဂ့ၢ်အကျိၤ လၢအၢသီအဒိၣ်ကတၢၢ်, ဒီးအဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ပိာ်ခွါတၢ်ဟးလီၢ်အဒူၣ်လိၤ” န့ၣ်လီၤ.

ဖဲပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် တၢ်ကစီၣ်အိၣ်ဒီးအစုၢ်အပျၢ်တဖၣ်န့ၣ်ဒီး, မ့ၢ်ပကစံးဆၢမၤဆၢက့ၤအီၤဒ်လဲၣ်. လံာ်တၢ်ကတိၤဒိ ဒုးနဲၣ်ပှၤလၢ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်အကြၢးအဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ကတိၤဒိ ၁၅ အပူၤန့ၣ် စီၤရှလိၤမိၤ ပာ်ဖှိၣ်ကွဲးပာ်ဖျါဝဲ “မ့မ့ၢ်ပှၤဟးဂီၤဖိအထးခိၣ်ဂၢ်လီၤပှၤဟးဂီၤဖိအတၢ်လီၤ” (:၂), ဒီး “မ့မ့ၢ်ပှၤအအၢတဖၣ်န့ၣ် အထးခိၣ်ဂၢ်လီၤတၢ်အၢ” (:၂၈) န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လၢတၢ်ထီဒါ တၢ်ကစီၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်အစုၢ်အပျၢ်တဖၣ်အဂီၢ်, အဆၢဖိ ၁ န့ၣ် စးထီၣ်ဝဲလၢ “စံးဆၢတၢ်မုာ်မုာ်န့ၣ်ဘိးဃၣ်ကွံာ်တၢ်သးထီၣ်” န့ၣ်လီၤ. စီၤရှလိၤမိၤ ပာ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲလၢ “ပှၤအပျ့ၤလၢ အမၤမုာ်ထီၣ်က့ၤတၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မူအသ့ၣ်” (:၄) န့ၣ်လီၤ. ပှၤစံးဆၢမၤဆၢတၢ် လၢတၢ်သူၣ်စူၤသးစူၤ ထီဘိန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအကါဒိၣ်တမံၤအဂ့ၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲလၢ “ပှၤတီပှၤလိၤဆိကမိၣ်တၢ်, ဒ်သိးအကစံးဆၢတၢ်” (:၂၈) န့ၣ်လီၤ.

ကစၢ်ယွၤ ကစူးကါပတၢ်ကတိၤတဖၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် တချုးလၢ ပအဲးထီၣ်ပထးခိၣ် အတၢ်ကတိၤ, တချုးပကွဲးလီၤတၢ်လၢ ထိၣ်ဒံးဘိ, (မ့) တချုးပဒိနုာ်လီၤ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ် မ်အသုတကဲထီၣ် တၢ်အစုၢ်အပျၢ်, ဒီးတၢ်စံးကတိၤပဲၤအၢပဲၤသီတၢ်နးနးကျံးကျံးဆူပဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိကဒဲကဒဲအအိၣ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် ဒ်သိးပကဆိကမိၣ်ပဲာ်ထံဆိတၢ်အဂီၢ်, ပကဃ့ ကစၢ်ယွၤ အတၢ်မၤစၢၤပှၤန့ၣ်တက့ၢ်. လံာ်တၢ်ကတိၤဒိ စံးဘၣ်ပှၤလၢ “တၢ်ကတိၤတထံၣ်လၢပှၤကတိၤဝဲ ဖဲအဆၢကတီၢ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ် ဂ့ၤဆံးဒိၣ်လဲၣ်” (:၂၃) န့ၣ်လီၤ.