ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်
တဘျီဘျီ‚ ယတဲနံၤတၢ်လၢ ယကကွဲးလံာ်တဘ့ၣ်‚ အခိၣ်တီ ကမ့ၢ်၀ဲ ‘‘ဘၣ်ဆၢဘၣ် ကတီၢ်’’ န့ၣ်လီၤႉ ပှၤလၢ အသ့ၣ်ညါယၤတဖၣ် နံၤကမှံထီၣ်၀ဲ‚ မ့ၢ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ် သ့ၣ်ညါလၢ ယစဲၤခံအါစုအါဘျီအဃိန့ၣ်လီၤႉ ယဃုစံးယဲလၢ ယတၢ်စဲၤခံန့ၣ် တမ့ၢ်လၢ ယတၢ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါတအိၣ်အဃိဘၣ်ႉ မ့မ့ၢ်လၢ ယတၢ်သ့ထံၣ်တၢ်လၢအဂ့ၤတကပၤ အဃိန့ၣ်လီၤႉ ယဆိကမိၣ်ဒီး နာ်လၢ ‘တဘျီအံၤ’ ယမၤ၀ံၤ တၢ်အါထီၣ်လၢ ဆၢကတီၢ်စှၤန့ၢ် လၢညါကသ့လီၤႉဘၣ်ဆၣ် ယမၤတန့ၢ်ဘၣ်‚ ဒီး ယမၤတ၀ံၤဘၣ်ႉ အဃိဒီး လၢခံကတၢၢ်န့ၣ်‚ အိၣ်ဒၣ် ယဘၣ်ဃ့ကညးကဒီး တဘျီ လၢ ယတတုၤ ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤႉ
မ့မ့ၢ် ကစၢ်ယွၤန့ၣ် ထီဘိမၤတၢ် ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်လီၤႉ ပကဆိကမိၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်လၢ အ၀ဲမၤတၢ် စဲၤခံလီၤ‚ ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်ဘၣ်ႉ လၢလံာ်စီဆှံဒီတဘ့ၣ်အပူၤ‚ ပဖးဘၣ်ပှၤလၢ အသး တစူၤ ၀ဲဒီး ယွၤအတၢ်ဆၢကတီၢ်ဘၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်လီၤႉ ပှၤအံၣ်စရၠာစး့လးဖိတဖၣ် ခိး၀ံၤခိး၀ဲ မ့း့ှှံအၤလၢ အဘၣ်တၢ်စံးပာ်ဃာ်အဂီၢ်လီၤႉ တနီၤ…
တၢ်သးခုလၢ ပှၤခဲလၢာ်အဂီၢ်
ခရၠာစးံာ်ဖိ တၢ်ထုးထီၣ်စဲကျံးလံာ် အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖးဒိၣ်လၢခံကတၢၢ် အမုၢ်နံၤ ဖဲစ့ကဖီန့ၣ်‚ ပှၤဟဲထီၣ်တၢ်ဖိ အဂၤ ၂၈၀ လၢ ထံကီၢ်အဘ့ၣ် ၅၀ တဖၣ် ပာ်ဖှိၣ်အသးလၢကဒိက့ှူၢ်တၢ်ဂီၤအဂီၢ် ဖဲဟံၣ်ဒွဲအချၢ တၢ်လီၢ်ပျီအပူၤန့ၣ်လီၤႉ ပှၤဒိတၢ်ဂီၤဖိန့ၣ် အိၣ်ဒိလီၤ၀ဲလၢ ဘျီၣ်ဖိဖဲခံကထၢ‚ ဒိ၀ဲတၢ်ဂီၤအါဘ့ၣ်လၢ ကိးကပၤဒဲးန့ၣ်လီၤႉ လၢခံ ကတၢၢ် တုၤအစံး၀ဲ ‘၀ံလံၤ’ အခါန့ၣ်‚ ပှၤအကလုၢ်တဖျၢၣ်သီၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်လၢ ပှၤတဖၣ်န့ၣ်အကျါ ‘ဂ့ၤလံႉ သးခုသကိး’ တကီၢ်ခါ ပှၤအဂၤတဂၤ စံးဆၢက့ၤလၢ တၢ်သး၀ံၣ် ‘‘ယ့ၣ်။းပၢတၢ်’’‚ ဒီးပှၤအဂၤတဖၣ် နုာ်လီၤသး၀ံၣ်သကိး ၀ဲလီၤႉ တယံာ်ဘၣ်‚ ပှၤဒီတက့ှူၢ် သး၀ံၣ်ထီၣ် ထါညီနုၢ် တယုၢ်အံၤလၢ အကလုၢ်ဃူဃူမုာ်မုာ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ဒုးနဲၣ် တၢ်ဃူတၢ်ဖိးဒီး တၢ်သးခုလၢ အထိးဘၣ် ယသး လၢယတသးပ့ၤနီၣ် နီတဘျီလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အပူလၢ အဖျါဖဲလံာ်လူၤကၣ်အပူၤ‚ မူခိၣ်ကလူးတဂၤဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ ကစၢ်ယ့ၣ်။းအတၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်အဂ့ၢ် ဆူပှၤကွၢ်သိ တဖုဒီးစံး‚ ‘‘ပျံၤတၢ်တဂ့ၤႉ အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ‚ ကွၢ်ကွၢ် ယစံးဘၣ်သုလၢ…
ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်ကတီၢ်လၢ တၢ်စၢဃာ်ပူၤ
သရၠာစးၣ်ဒိၣ် မၢ်တံၢ်နံမီလၢၢ် လၢအမ့ၢ် ကၠါမဲၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၠာစးၣ်လၢ အကါဒိၣ်တဂၤဘၣ်အိၣ် လၢနၤစံၣ်တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်ပှၤအလီၢ် (ဃိာ်ဖဲ ပှၤပတီၢ်မုၢ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဘၣ် တၢ်စၢဃာ်အီၤ လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲတၢ်ဒုးအကတီၢ်‚ ဒီးဘၣ်တၢ်မၤအီၤ အၢအၢနးနး) အပူၤ ယံာ်၀ဲဃိးနံၣ်ဃၣ်ဃၣ်‚ မ့ၢ်လၢ အ၀ဲထီဒါ ဟ့းတလၣ် ဒူဒူအဃိန့ၣ်လီၤႉ ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အဟါ ဖဲ ၁၉၄၄ နံၣ်န့ၣ်‚ သရၠာစးၣ်ဒိၣ်နံမီလၢၢ် ကတိၤလီၤ တၢ်မုၢ်လၢ်အတၢ်ကတိၤတဖၣ်အံၤ ဆူ ပှၤလီၤဃိာ်ဒီးအီၤတဖၣ် ဖဲဒၢ်ခရၠာစးီၣ် န့ၣ်လီၤႉ ‘‘ယတံၤသကိးသးဘိသ့ၣ်ဧၢ‚ ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်တဘျီအံၤ ႉႉႉ လၢ၀့ၢ်ဘ့ၤသလ့ဃ့ၣ် အဖိသၣ်ဆံးအပူၤ‚ မ်ပကဃုသကိး ကစၢ်လၢအဟဲလီၤဆူပအိၣ် ဒ်သိးအကတူၢ်ဃုာ်တၢ်ဒီးပှၤ လၢကယဲၢ်တၢ်ဃၢလၢ အလီၤဘၣ်လၢပလိၤန့ၣ်တက့ၢ်ႉ ယွၤအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်၀ဲ ဘှီထီၣ်တိၤတဘိဆူ ပအိၣ်လံႉ တၢ်ကပီၤဖးဒိၣ်လၢထး ဟဲအိၣ်သကိးပှၤလံ’’ႉ
တၢ်သးခုကစီၣ်လၢ ပတူၢ်လိာ်ဖိးဃာ် ဖဲခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အကတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်၀ဲ လၢကစၢ်ခရၠာစးံာ်အပူၤ ယွၤဟဲလီၤဆူ ပအိၣ်တၢ်အလီၢ်တပူၤဂ့ၤတပူၤဂ့ၤဒီး ဒုးစဲဘူး တၢ်လီၤဖျဲၣ် အိၣ်လၢပဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤႉ အ၀ဲနုာ်ဂုာ်ဆူၣ်ဆူ ပတၢ်ခံးတၢ်နၤအဃိာ် ပူၤ လၢအတၢ်ကပီၤ‚ ဒီးမၤဖှံထီၣ်တၢ်သးအုး‚…
ယဟ့ၣ်အီၤတၢ်မနုၤကသ့လဲၣ်
ဘၣ်တနံၣ်‚ ပှၤလၢအဘၣ်မူဘၣ်ဒါလၢ တၢ်ကယၢကယဲအသရၠာစးိာ်လၢ ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ် အကတီၢ်အဂီၢ်တဖၣ်‚ ပာ်လီၤအတၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ် ဒ် ‘‘ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ် တၢ်ကွဲးရၠာစးဲၣ်တဖၣ်’’ န့ၣ်လီၤႉ တၢ်ကယၢကယဲလၢ အကပီၤလၢထူဒီးစ့အလွဲၢ်လၢ တၢ်ညီနုၢ်သူအီၤတဖၣ်အလီၢ်န့ၣ်‚ အ၀ဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်လီၤ လံာ်အက့အခီအဂီၤမ့တမ့ၢ် အလါ
ဖိ ဆူပှၤတဂၤဘၣ်တဂၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤႉ လံာ်က့အတခီ အလိၤန့ၣ် အ၀ဲကဘၣ်ကွဲးလီၤ၀ဲ တၢ်ဟ့ၣ်လၢ အ၀ဲသ့ၣ် အဲၣ်ဒိးမၤန့ၢ်လၢ ကစၢ်ယ့ၣ်။းအအိၣ်‚ ဒီးလၢ အတခီအလိၤ န့ၣ် ကဘၣ်ကွဲးရၠာစးဲၣ်လီၤ တၢ်ဟ့ၣ်လၢ အအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်ဆူ ကစၢ်လၢအအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်တဂၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤႉ
နမ့ၢ်မၤဘၣ် တၢ်အံၤန့ၣ်‚ နသးအိၣ်ဃ့ဒီး နသးအိၣ်ဟ့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်ႉ လံာ်စီဆှံ ဟ့ၣ်ပှၤ တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်အါမးလီၤႉ ယွၤအၢၣ်လီၤ၀ဲလၢ ကမၤလၢပှဲၤ ပတၢ်လိၣ်ခဲလၢာ်အဃိဒီး ပကဃ့ တၢ်ဖံးတၢ်မၤအသီ‚ တၢ်မၤစၢၤလၢ ကျိၣ်စ့အတၢ်ကီတၢ်ခဲ‚ နီၢ်ခိအတၢ်မၤဘျါက့ၤလၢပဂီၢ် မ့တမ့ၢ် ပှၤဂၤ အဂီၢ်‚ မ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ရၠာစး့လိာ်ဘၣ်ထွဲလၢ အကဘၣ် တၢ်မၤဖိးမံ ဘၣ်လိာ်ဘၣ်စးက့ၤ အဂီၢ်သ့ၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤႉ ပကဆိကမိၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် သးအတၢ်ဟ့ၣ်လၢအအိၣ်ဒီးပှၤလၢ ယွၤအတၢ်မၤအဂီၢ်…
တၢ်ဟ့ၣ်အဂ့ၤကတၢၢ်
တဘျီဖဲ တၢ်ခုၣ်ကတီၢ် တၢ်ထုကဖၣ်ဒီး ဆိကမိၣ်ထံက့ၤ အတၢ်ရၠာစးဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ လီၢ်သဒၢ ဖဲနယူအ့ၣ်ကလဲၣ် ကလံၤစိးအခါ‚ ပှၤတဂၤသံကွၢ် တၢ်သံကွၢ်လၢအစံး၀ဲ ‘‘ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လၢ အဘၣ်နသးကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်’’န့ၣ်လီၤႉ
ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိတဂၤ ဖျါလၢအသးဆူၣ်တဂၤ ကွၢ်ဃီၤ အသကိးလၢအကပၤ တဂၤတဘျးဒီး စံး၀ဲ‚ ‘‘တၢ်စံးဆၢညီ၀ဲလီၤႉ အပူၤကွံာ် စှၤနံၣ် အခါ‚ ယဖျိထီၣ်ခီလ့ၣ်ကၠိ‚ ဒီးဆိကမိၣ်ယဲလၢ ယကကဲ လီၤတံၢ် ပှၤဖျၢၣ်ထူစဲၣ်နီၤ ဒ်တၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်အသိးန့ၣ်လီၤႉ ဖဲတၢ်အံၤတကဲထီၣ်အခါ‚ ယသးဖျိးလီၤႉ တၢ်သူၣ်ခၣ်သး တမံ အီၣ်ဂီၤကွံာ်ယၤ‚ ဒီးယနီၤလီၤ တၢ်အခၣ်တမံၤအံၤဆူ ကယဲၢ်ပှၤလၢ အကျဲးစၢးမၤစၢၤယၤတဖၣ် အအိၣ်န့ၣ်လီၤႉ’’
‘‘ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အကတီၢ် ခံ၀ီတ၀ီ‚ ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်လိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူ အကတီၢ်ခံ၀ီတ၀ီလၢ တုၤကဒီးအခါ ယတလိာ်ကွဲဘၣ်တၢ်ဒံးဘၣ်ႉ ယလဲၤဆူ ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ် တၢ်ဒုးနဲၣ် ဖဲတံၤသကိးတဂၤအံၤ အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်န့ၣ်လီၤႉ (အ၀ဲနဲၣ်ဃုာ်အစုဆူ အတံၤသကိး) တမ့ၢ်လၢ ယအဲၣ်ဒိး မၤန့ၢ်ကစၢ်ယ့ၣ်။းအဃိဘၣ်‚ မ့ၢ်ဒၣ်ဒ်သိးယကလဲၤကွၢ် ယဖိဒိၣ်မုၣ်ဖိအတၢ်ဒုးနဲၣ် ခရၠာစးံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အပူ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤႉ…