တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ ဆၣ်တဖၣ်
ခီဖျိလၢ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ်အတၢ်ဂုၢ်ကျဲးစၢးအဃိ ဖဲ ၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် ကၠ့ ဝဲး မဲာ်ထံကလၤလၢ တၢ်ကွၢ်မူဒီပျီ(James Webb Space Telescope) န့ၣ် ဘၣ်တၢ်တီၣ်ထီၣ်ဆူ မူပျီ, ဒ်သိးကဘၣ်တၢ်စူးကါအီၤလၢ ပှၤကဃိထံသ့ၣ်ညါအါထီၣ် တၢ်လၢ မူပျီပူၤ လၢအအိၣ်ယံၤ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ် မံးလာ်တကကွဲၢ်ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အပီးအလီ လၢအလီၤကမၢကမၣ်တမံၤအံၤန့ၣ် ကကွၢ်ထံတၢ်ဆူ မူပျီယိာ်အပူၤ ဒ်သိးကဃုသ့ၣ်ညါဆၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်အဂုၤအဂၤ လီၤလီၤဆီဆီတဖၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အပီးအလီၤအံၤ မ့ၢ်စဲးဖီကဟၣ်ပီညါလၢ အဘၣ်ထွဲဒီး မူကပိာ်လိၤအဂ့ၢ်နီၢ်နီၢ် ဒီး အတၢ်မၤတဖၣ် မ့ၢ်ဘၣ်လိာ်ဘၣ်စးကိးမံၤန့ၣ် ကဟ့ၣ်ထီၣ်ပှၤလၢ တၢ်ဂီၤဒီး တၢ်ကစီၣ်လီၤလးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်မၤအံၤ တမ့ၢ်တၢ်အသီဘၣ်. နီၢ်နီၢ်န့ၣ် ဝံယရှါယၤ ပာ်ဖျါတ့ၢ်လံ တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါဆၣ်တဖၣ် အဂ့ၢ် လၢယရှါယၤ ၄၀:၂၆ ပူၤ စံးဝဲ “ကျ့ထီၣ်သုမဲာ်ဆူ တၢ်ထီၣ်ထီဒီး မ့ၢ်မတၤမတၤတ့တၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ကွၢ်တက့ၢ်. ပှၤလၢ အဆှၢထီၣ် အသုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် ဒ်အတၢ်ဂံၢ်အသိးန့ၣ်…
သးဂံၢ်ဘါတၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ တၢ်ပျၢ်ပှၤဂၤအတၢ်ကမၣ်
ပနၢ်ဟူတၢ်ကစီၣ်ပာ်ဖျါ ဖဲ၂၀၂၁နံၣ်န့ၣ် ပှၤစိာ်တၢ်သးခုကစီၣ်ဖိ (၁၇) ဂၤ ဘၣ်တၢ်ဖီၣ်စိာ်န့ၣ်ဆူၣ်လၢ ပှၤအၢပှၤသီတဖုန့ၣ်လီၤ. ကျိာ်စ့လၢအဝဲသ့ၣ်ဃ့ဝဲ မ့ၢ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဒီး စံးကတိၤ မၤပျံၤမၤဖုးဝဲ လၢကမၤသံပှၤလၢအဖီၣ်ဃာ်တဖၣ် ဃုာ်ဒီးဖိသၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကမၢကမၣ်အပူၤ ပှၤမ့းရှ့ၣ်နရံၣ်ဖိတဖၣ် ပူၤဖျဲးထီၣ်က့ၤလၢ တၢ်စိာ်ဖီၣ်ဆူၣ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလဲၤတုၤဆူတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢအလီၢ်န့ၣ်ဒီး ဆှၢလီၤတၢ်ကစီၣ်ဆူ ပှၤလၢအဖီၣ်စိာ်ဆူၣ် အဝဲသ့ၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကစီၣ်အပူၤစံးဝဲ “ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူး သိၣ်လိတ့ၢ်ပှၤလၢ အတၢ်ကတိၤဒီး အနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ အိၣ်မူဟ့ၣ်ဒိပှၤလၢ တၢ်အဲၣ်လၢအပျၢ် ပှၤဂၤအတၢ်ဒဲးဘး အစိကမီၤန့ၣ် အဂံၢ်ဆူၣ်အါန့ၣ် တၢ်မၤဆူၣ်မၤစိးတၢ်လၢ တၢ်သးက့ၣ်သးဟ့တၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, ပဆှၢမၤလဲၣ်ထီၣ် ပတၢ်ပျၢ်ပှၤဂၤအတၢ်ဒဲးဘးဆူ သုအိၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးမၤလီၤတံၢ်ဝဲလၢ တၢ်ပျၢ်ပှၤဂၤအတၢ်ဒဲးဘးန့ၣ် အိၣ်ဒီးအစိကမီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ်လၢ မး ၆:၁၄ အပူၤ “အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, သုမ့ၢ်ပျၢ်ကွံာ် ပှၤကညီအလီၤကမၣ်တၢ်ဒီး,သုပၢ်အိၣ်လၢမူခိၣ်န့ၣ် ကျၢ်ကွံာ်စ့ၢ်ကီးသုလိၤကမၣ်တၢ်လီၤ”န့ၣ်လီၤ. လၢခံဒီး ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူး စံးဆၢဝဲ စီၤပ့းတရူးအတၢ်သံကွၢ် လၢအမ့ၢ်ပကဘၣ်ပျၢ်ပှၤဂၤအတၢ်ဒဲးဘး ပှဲၤစု (ပှဲၤဘျီ)လဲၣ်န့ၣ်ဒီး “ယတစံးဘၣ် တုၤအပှဲၤထီၣ်နွံစုဘၣ်, မ့ၢ်တုၤ အပှဲၤထီၣ်…
ဘၣ်မနုၤအဃိ ယဘၣ်မၤတၢ်အံၤလဲၣ်
ဖဲယမၤစၢၤ ယလံၤခွါ လိၣ်ကၢၤ(Logan), ထီၣ်ဃုတီၤ ဘၣ်ထွဲဒီး အဲ(လ)ကၠံၢ်ဘြၢၣ် (algebra-type)တၢ်ဒွး လၢအကီလၢ ကဘၣ်မၤဝဲလၢ ဟံၣ်အဆၢကတီၢ်, အဝဲစံးဘၣ်ယၤ အတၢ်ပညိၣ်လၢ အအဲၣ်ဒိးကဲထီၣ်ဝဲ ပှၤအဲၣ်ကၠံၣ်နံယၢၣ်(engineer)တဂၤန့ၣ်လီၤ. လၢခံ ပဒွး တၢ်သံကွၢ်တဖၣ်လၢ ‘x’s’ ဒီး ‘y’s’တၢ်ဒွးတဖၣ်, အဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲ ကတိၤဖျါထီၣ် “တၢ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ယကဘၣ်စူးကါအီၤ အကတီၢ်ဖဲလဲၣ်”န့ၣ်လီၤ.
ယနံၤကမှံထီၣ်ဒီး စံးဘၣ်အီၤ “လိၣ်ကၢၤဧၢ, နမ့ၢ်ကဲထီၣ် အဲၣ်ကၠံၣ်နယၢၣ် အဆၢကတီၢ် နကဘၣ်စူးကါတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ သပှၢ်တၢၢ်န့ၣ်လီၤ”. အဲ(လ)ကၠံၢ်ဘြၢၣ် တၢ်ဒွးဒီး ခါဆူညါအတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိတၢ် အဘၢၣ်စၢၤ တၢ်ဘျးစဲ, တၢ်ဘၣ်ထွဲ အိၣ်ဝဲဒၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် အဝဲတသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲဒ်ဘၣ်.
ဘၣ်တဘျီဘျီ ကစၢ်ယွၤ ကလုၢ်ကထါ လံာ်စီဆှံစ့ၢ်ကီး ပထံၣ်ဒၣ် ဒ်န့ၣ်အသိးလီၤ. ဖဲပဒိကနၣ် တၢ်ကစီၣ်တဖၣ်ဒီး ပဖးလံာ်စီဆှံအဆၢတနီၤ အဆၢကတီၢ်, ပကဆိကမိၣ်ဘၣ်လၢ, “တၢ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ယကဘၣ်စူးကါအီၤ အကတီၢ်ဖဲလဲၣ်”န့ၣ်လီၤ. စီၤဒၤဝံး လၢအမ့ၢ် ပှၤကွဲးထါ စံးထီၣ်ပတြၢၤ…
ပှၤလၢ အအိၣ်သယုၢ်သညိကတၢၢ်
ဖဲ ၁၉၆၉ နံၣ် လါယူၤလံ အသီ ၂၀ န့ၣ် န့(လ)အဲ(မ)စတြီ (Neil Armstrong) ဒီးဘး(စ)အီဒရ့ၣ်(Buzz Aldrin) ယီၢ်လီၤ လါအမဲာ်ဖံးခိၣ်ဒီး ကဲထီၣ်ပှၤအဆိကတၢၢ်တဖၣ် လၢအဟးဘၣ်လၢ လါအမဲာ်ဖံးခိၣ်လိၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တလီၢ်လီၢ် ပတဆိကမိၣ် ပှၤအဂၤတဂၤလၢ အပာ်ဃုာ်လၢကရူၢ်ဖိအံၤအပူၤ, လၢအမ့ၢ် မဲၣ်ကၢၣ် ခီလ့(စ) (Michael Collins) လၢ အနီၣ် အပိၣ်လိၣ် ၁၁ (Apollo 11) အံၤန့ၣ်ဘၣ်.
ဖဲအတံၤသကိးတဖၣ် စံၣ်လီၤလၢ ကယီၢ်လီၤ လါအမဲာ်ဖံးခိၣ်, ခီလ့(စ) တဂၤ အိၣ်ခိးတၢ်လၢ တၢ်လီၢ်အဂၤတတီၤ လၢလါအပူၤ, ထဲတဂၤဧိၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆဲးကျိးဆဲးကျၢလိာ်သး လၢအတံၤသကိးလၢအမ့ၢ် န့(လ) ဒီးဘး(စ), ဃုာ်ဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် တအိၣ်ဘၣ်. နၣ်စၣ် မံးရှၢၣ် (NASA’s mission) ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်ဒီးစံး “ဒ်စီၤအၤဒၣ် အိၣ်သယုၢ်သညိအသိး ပတထံၣ် ပှၤနီတဂၤ…
တၢ်လီၤပျံၤအဆၢကတီၢ် နွံမံးနံး
လါဖ့းဘြူၤအါရံၤ(၁၈)သီ,၂၀၂၁ နံၣ်န့ၣ် မူပျီကဟၣ်ယူၤလၢ အမံၤမ့ၢ် “တၢ်သးစွံကတုၤ” (Perseverance) လဲၤဝဲဒၣ်ဆူ မူဖျၢၣ်မါ(စ)(Mars) ဒီးစီၢ်လီၤဝဲဒၣ်ဖဲ မူဖျၢၣ်ကြုၢ်ဖါဂီၤ (Red Planet)အလိၤအဆၢကတီၢ်, ပှၤလၢကွၢ်ထွဲ ရဲၣ်ကျဲၤတၢ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး “တၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ် အကတီၢ်နွံမံးနံး”န့ၣ်လီၤ. မူပျီကဟၣ် အတၢ်လဲၤမံၤလာ် (၂၉၂) ကကွဲအတၢ်ကတၢၢ်န့ၣ် မူပျီကဟၣ်အံၤ ဘၣ်စီၢ်လီၤ အကစၢ်ဒၣ်ဝဲဆူ မူဖျၢၣ်မါ(စ)အလိၤ, အိၣ်ဒီးတၢ်စီၢ်လီၤအပတီၢ်လၢ သဘံၣ်ဘုၣ်ကီခဲတၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆှၢလီၤတၢ်ကစီၣ်လၢမါ(စ)ဒီးဆူဟီၣ်ခိၣ်အံၤ ယံာ်ဝဲတဘျုးမံးနံးအဃိ မူပျီကဟၣ်ယူၤစီၢ်လီၤဝဲ အဆၢကတီၢ် နၣ်ဆၣ်(NASA)သန့ တမၤန့ၢ်ဝဲ တၢ်ကစီၣ်နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်လဲၤတဘျီအံၤအဂီၢ် ပှၤမၤသကိးတၢ်တဖုအံၤ ဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤအသး, အတၢ်ဂဲၤပျုၢ်တၢ်အါမးဒီး ဘၣ်စူးကါ တၢ်ဂံၢ်ထံးတဖၣ် အါမးအဃိ အဆၢကတီၢ်လၢ တၢ်ဆဲးကျိးလိာ်သးတန့ၢ်အံၤန့ၣ် ကဲထီၣ် တၢ်လီၤပျံၤလီၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်တဘျီဘျီ ပမ့ၢ်ပလၢၢ်ဘၣ်လၢ ပတနၢ်ဟူယွၤအတၢ်စံးဆၢတဖၣ် အဆၢကတီၢ် ပကလဲၤခီဖျိဘၣ် တၢ်ပျံၤတၢ်ဘၣ်ယိၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ. ပဃ့ထုကဖၣ်တၢ်လၢကစၢ်ယွၤ ဘၣ်ဆၣ် ပတဒိးန့ၢ် တၢ်စံးဆၢလၢကစၢ်ယွၤ လၢအကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံအပူၤ ပကထံၣ်ဘၣ် ပှၤတနီၤနီၤ…
တၢ်ဃ့ၢ်ဆူ တၢ်အိၣ်တဒၢအလီၢ်
ပှၤဃုတီၤဖိတဖၣ် အတၢ်လိၣ်ကွဲဖျၢၣ်သွ့တြၤလဲၤအသးဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ် အဖၢမုၣ်လီၤ. မိၢ်ပၢ်ဖံဖုတဖၣ် ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဆီၣ်ထွဲ ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိတဖၣ် လၢတၢ်သးခု, ဖဲပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိတဖၣ်အပုၢ်ဆံး မုၢ်ခွါဖိတဖၣ် သူၣ်ဖှံသးညီလိာ်သး လၢကၠိအမဲာ်ညါ ဒၢးပျီအပူၤန့ၣ်လီၤ. သတူၢ်ကလာ် ပီၤအူရူၤတဖၣ် သီၣ်သတြီထီၣ်ဒီး လီမ့ၣ်အူဖျၢၣ်တဖၣ် ဟ့ၣ်တၢ်ပနီၣ်လၢတၢ်လိာ်ကွဲ ဒၢးဖးဒိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်မ့ၣ်အူအပီးအလီအမဲာ်ခွဲးတခါ ဘၣ်တၢ်လဲၤတိၢ်အီၤလံ. တယံာ်ဘၣ်, ပှၤဒီပုၢ်ဝဲၢ်ဖိတဖၣ် ဟဲက့ၤဃ့ၢ်နုာ်လီၤကဒါက့ၤဒီဂီၢ် ဆူတၢ်လိာ်ကွဲဒၢးဖးဒိၣ် လၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤ, ဒီးကွၢ်ဃုအမိၢ်အပၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တမ့ၢ် မ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်ဘၣ်. မ့ၢ်ဒၣ် လၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးအပူၤ, တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်မ့ၢ်အူန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထိၣ်ဂဲၤအီၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဒ်ယကွၢ်တၢ်မၤအသးအံၤ ဒီး, တၢ်ဆိကမိၣ်ဟဲနုာ်လၢယသးပူၤ လၢဖိသၣ်တဖၣ် တုၤမ့ၢ်အကလၢၢ်ဘၣ် တၢ်ဘၣ်ယိၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤမံၤ မ့ၢ်အိၣ်ထီၣ်န့ၣ်, အိၣ်တသ့တဘၣ်လၢၤဘၣ်, ဃ့ၢ်ဖိးဟုဝဲအမိၢ်အပၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တၢ်ဂီၤတဘ့ၣ် လၢအဒုးနဲၣ်ဖျါတၢ်နာ်န့ၢ် ပှၤလၢအဟ့ၣ်တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ ဒီးတၢ်မၤမုာ်မၤကျၢၤက့ၤတၢ်, ဖဲတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဆၢကတီၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါ တၢ်အကတီၢ်တကတီၢ် ဖဲစီၤဒၤဝံး ဘၣ်လဲၤခီဖျိ ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုး ဖးဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. ၂ ရှမူၤ ၂၂:၁ ပာ်ဖျါဝဲ စီၤစီလူး ဒီးဒုၣ်ဒါအဂုၤအဂၤအါမးတဖၣ်…
တံၤသကိးတဖၣ် အတၢ်ဟ့ၣ်သါ
ယထံၣ်ဘၣ်တ့ၢ်အီၤ ဖဲ ၁၉၇၀ နံၣ် ဒီးဆူအဘျဲၣ်တဖၣ် ဖဲယမ့ၢ် တီၤထီကၠိအဲကလံးအသရၣ်ဒီး ပှၤနဲၣ်ဖျၢၣ်သွ့တၢ်လိာ်ကွဲလီၤ. အဝဲဒိၣ်တၢ်ထီ, ပှၤအသီလၢအဲၣ်တံၤအဲၣ်သကိးလီၤ. လၢခံအဝဲနုာ်လီၤလိာ်ကွဲ ဖဲယပှၤတဖုအကျါ ဒီးဟဲထီၣ်စ့ၢ်ကီး ယတၢ်သိၣ်လိအတီၤ ဒီးပကဲထီၣ်တံၤသကိးလီၤ. တံၤသကိးအံၤ မၤသကိးတၢ်ဒီးယၤ ဒ်အဲးဒံးထၢၣ်(editor)အသိးတဘျုးနံၣ်, ဒီးဖဲယအိၣ်ဘှံးက့ၤလၢ တၢ်မၤကတီၢ်န့ၣ် အဝဲဟဲဒီးဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤယၤ တံၤသကိးအတၢ်ဟ့ၣ်သါတဖၣ်လီၤ.
တၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးလၢ ယွၤအတၢ်အဲၣ်လၢ ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါပှၤဒီး ဆှၢပှၤဘူးထီၣ်ဆူ ခရံာ်အိၣ်တခီ မ့ၢ်အဂ့ၤဆံးဒိၣ်လဲၣ်. ပှၤကွဲးတၢ်ကတိၤဒိ နၢ်ပၢၢ်ဝဲလၢ တၢ်ဒီတံၤသကိးအိၣ်ဒီး တၢ်ခံမံၤလၢအပူၤ, တၢ, တံၤသကိးအမ့ၢ်အတီအိၣ်ဒီး အတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ် ဖဲတၢ်န့ၣ်တညီဝဲလၢကဟ့ၣ်ဝဲ မ့တမ့ၢ် ကတူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်လဲာ်လီၤ (၂၇:၆). ပှၤကွဲးတၢ်စံးဝဲ, “တံၤသကိးအဆဲးတၢ်န့ၣ် မ့ၢ်အမ့ၢ်အတီလီၤ”. ခံ, တံၤသကိးလၢအိၣ်ဘူးဒီး တၢ်လဲၤဆူအအိၣ်ညီန့ၣ် ဖဲတၢ်ကီတၢ်ခဲအကတီၢ် မ့ၢ်ပှၤလၢအကါဒိၣ်လီၤ. “ပှၤလၢအဃၢၤလၢအအိၣ်ဘူးန့ၣ် ဂ့ၤန့ၢ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်လၢ အအိၣ်ဝဲလၢအယံၤတက့ၢ်လီၤ”(:၁၀).
လၢပတၢ်အိၣ်မူပူၤ လၢပဂီၢ်န့ၣ် တဂ့ၤလၢပကယူထဲတဂၤဧိၤဘၣ်. ဒ်စီၤရှလိၤမိၤကွဲးဝဲ, “ပှၤခံဂၤ ဂ့ၤန့ၢ်ပှၤတဂၤတက့ၢ်လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ အဘူးအလဲဂ့ၤ အိၣ်ဝဲလၢအမၤတၢ်အဂီၢ်လီၤ” (စံၣ်…
ခီဖံၣ်ချံလီခီသလၢ
ယတမ့ၢ်ပှၤအီခီဖံၣ်(coffee)ဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ် ယနၢဘၣ်ခီဖံၣ်အချံတဖၣ်အစိတဘီဖိန့ၣ် ဟဲစိာ်န့ၢ် အကတီၢ်ဖိလၢ အပှဲၤဒီးတၢ်သးမုာ်ဒီး တၢ်ဆၢန့ၢ်ဘၣ်က့ၤတၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပဖိမုၣ်လိၣ်ဘီဖိ မဲလံၣ်စၣ်(Melissa) ကတဲာ်ကတီၤအလီၢ်မံဒၢးအလီၤဆီလၢ အဂီၢ်ဒၣ်ဝဲအခါ, အဝဲမၤပှဲၤ ခီဖံၣ်အချံဖိတဖၣ်လၢ လီခီသလၢတဖျၢၣ်အပူၤ, ဒ်သိးအစိနၢမူလၢအလၢၤဒီးမုာ် ကရၢလီၤလၢအဒၢးဒီဖျၢၣ်ညါအဂီၢ်လီၤ.
စးထီၣ်လၢ မဲလံၣ်စၣ် အတၢ်အိၣ်မူလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢကတၢၢ်ဝဲလၢ သိလ့ၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး သတူၢ်ကလာ်အပူၤ ဖဲအသးအိၣ်တဆံနွံနံၣ်အခါလံၤလံၤန့ၣ်, အနံၣ်ခံဆံဃၣ်ဃၣ် လဲၤပူၤကွံာ်တ့ၢ်လံဘၣ်ဆၣ် ခီဖံၣ်ချံလီခီသလၢအဝဲန့ၣ် အိၣ်ဒံးဒီးပှၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲဟ့ၣ်ပှၤ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်အတၢ်နၢမူတဘိယူၢ်ဃီ ဘၣ်ဃးဒီး ဖိမုၣ်အတၢ်အိၣ်မူတ့ၢ်ဒီးပှၤန့ၣ်လီၤ.
လံာ်စီဆှံစ့ၢ်ကီး စူးကါဝဲတၢ်နၢမူ ဒ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် တၢ်တမံၤအသိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်သးဝံၣ်တဖၣ်အတၢ်သးဝံၣ် စံးဘၣ်ဃးတၢ်နၢမူ ဒ်တၢ်အဲၣ်အပနီၣ်လၢပှၤပိာ်ခွါတဂၤ ဒီးပှၤပိာ်မုၣ်တဂၤအဘၢၣ်စၢၤအသိးန့ၣ်လီၤ (ကွၢ်ဖဲ ၁:၃, ၄:၁၁, ၁၆). ဖဲလံာ်ဟိၤရှ့အပူၤ, ယွၤပျၢ် ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်အတၢ်ဒဲးဘးဒီးစံးဝဲ ဒ် “အနၢမူန့ၣ် ဒ်လဘၤနိၣ်အသိး” (ဟိၤရှ့ ၁၄:၆) န့ၣ်လီၤ. ဒီးနီၢ်မၤရံအတၢ်ဖှူ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအခီၣ်, ဒီး “သိန့ၣ်အနၢမူ မၤပှဲၤ” နီၢ်မၤရံဒီးအဒီပုၢ်ဝဲၢ်တဖၣ်အဟံၣ်အံၤန့ၣ် နဲၣ်ဃီၤဆိဆူ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်သံန့ၣ်လီၤ (ကွၢ်ဝဲ…
လဲးကိၢ်(Lego)တၢ်မၤလိလၢအသိၣ်ပှၤ
ပှၤတဂၤစုာ်စုာ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢပှ့ၤန့ၢ် လဲးကိၢ်(Lego) ဖိသၣ်တၢ်လိာ်ကွဲ ပလးစတ့း (plastic)ကိၣ်လိၣ်ဖိ အခါ ၁၀ ဃၣ်ဃၣ် ကိးနံၣ်ဒဲး - အါန့ၢ်အကကွဲၢ်ကထိနွံဆံယဲၢ်ဘျီ(75 Billion)လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် မ့တမ့ၢ်လၢပှၤဒဲးန့း(Danish)ဖိပှၤဘှီဖိသၣ် တၢ်လိာ်ကွဲ အီလံၣ်ခဲး ခရံးစထံၣ်ယၢၣ်စၢၣ် (Ole Kirk Christiansen) အတၢ်သးစွံကတုၤဘၣ်န့ၣ်, လဲးကိၢ်ကိၢ်လိၢ်ဖိလၢ တၢ်ကဆဲးဒုးကဲထီၣ်တၢ် တမ့ၢ် ကအိၣ်နီတခါဘၣ်.
ခရံးစထံၣ်ယၢၣ်စၢၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢး မၤတၢ်သပှၢ်ပှၢ် ဖဲ ကီၢ်ဒဲမး(Denmark) အဝ့ၢ်ဘ့ၤလၢ်(Billund) လၢနံၣ်အဆံအါမးအပူၤ, တချုးဒံးအမၤကဲထီၣ် “Leg Godl” လၢအခီပညီမ့ၢ် “လိာ်ကွဲဂ့ၤဂ့ၤ”န့ၣ်လီၤ. အဝဲအတၢ်မၤလီၢ် မ့ၣ်အူ အီၣ်ဟးဂီၤခံဘျီညါလီၤ. အဝဲအိၣ်ဒီးကျိၣ်စ့အတၢ်လၢာ် စီဖ့ကလ့ၤ ဒီးတူၢ်ဘၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ် တၢ်ဒုးလၢ ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ပီးတၢ်လီ အတၢ်တလၢတလီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢခံကတၢၢ်, ဖဲ ၁၉၄၀ နံၣ် အလီၢ်ခံတဖၣ်န့ၣ်, အဝဲမၤန့ၢ် တၢ်ထံၣ်ဘၣ်ဃး “နီၢ်ကစၢ်ဘျးစဲဃာ်ဒၣ်တၢ်” ပလးစတ့းကိၢ်လိၢ်ဖိတဖၣ်လီၤ. (ခရံးစထံၣ်ယၢၣ်စၢၣ်)သံဖဲ ၁၉၅၈…
ထူးတီၤဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်
လၢမူဖျၢၣ်ဒီးဆၣ်တဖၣ် လဲၤတရံးတၢ်အကျဲလၢ မါ(ရ)(စ)(Mars)ဒီး ကၠူပံၣ်တၣ်(Jupiter) တၢ်လဲၤတရံးချ့ချ့ အဘၢၣ်စၢၤ, လၢမူဖျၢၣ်ဆံးတဖျၢၣ်အပူၤ တၢ်ထူးတၢ်တီၤ အိၣ်ဝဲလၢ အကၢပှ့ၤ စ့ဒီလၣ် လၢအကဘီတဖၣ် အကဘီန့ၣ်လီၤ. စဲအ့ၣ်ၦၤကူၣ်သ့တဖၣ် စံးလၢမူဖျၢၣ်ဆံး ဆဲၣ်ခံၣ် ၁၆ (16-Psyche)အပူၤ, ပၥ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးဒီး ဟီၣ်လၥ်ပနံၣ် ဒ်အမ့ၢ်ထူ, ထး, နံးကၢၣ်(လ)(nickel) ဒီးထူဝါ လၢအကၢပှ့ၤ စ့ဂီၢ်မုၢ်ဂီၢ်ပၤလၢ တၢ်ဂံၢ်က့ၤတသ့ဒၣ်လဲၥ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အကတီၢ်ခဲအံၤ, ၦၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်, တဂုၥ်ကျဲးစၢး ခူၣ်တၢ်ထူးတၢ်တီၤ လၢအအါဝဲဂီၢ်ဝဲအံၤ ဒံးဘၣ်ဆၣ်, ၦၤအမဲရကၣ်ဖိတဖၣ်တခီ, တိၥ်လီၤတၢ်ဆူ ကဆှၤလီၤမူပျီကဟၣ်ယူၤ လၢတၢ်ကမၤလိကွၢ် လၢၢ်လ့လၢအလုၢ်ပှ့ၤဒိၣ်တဖၣ် ဆူမူဖျၢၣ်ဆံးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အၢၣ်လီၤလၢ တၢ်ထူးတီၤဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်လၢတၢ်ဖီၣ်အီၤ တတုၤ ကမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤတကွဲၦၤအသးဒီး မၤသဘံၣ်ဘုၣ်တၢ်စ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤတံၢ်လၢတၢ်အကတီၢ်မ့ၢ်တုၤ, ၦၤစဲၣ်နိးလၢ ကလဲၤတုၤဆူမူဖျၢၣ်ဆံးဖိတဖၣ် လၢကခူၣ်န့ၣ် တၢ်ထူးတၢ်တီၤသ့ၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ထူးတၢ်တီၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢပဖီၣ်အီၤတုၤတခီ, မ့ၢ်တၢ်မနုၤ သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒ်လဲၣ်. တမ့ၢ်တၢ်လၢၦၤကိးဂၤ, ဃုထံၣ်တၢ်အံၤဘၣ်ဧါ လၢတၢ်ကွဲးအီၤလၢနံၣ်ကယၤတၢ, လၢရိမ့ၤတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်, ၦၤတၢ်မၢစီၤပီလူး တဲဖျါတၢ်ဂ့ၢ်…