တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသး
အိၣ်ဘှံးနံၤဂီၢ်တၢ်ဘါဝံၤဒီး, ဝ့ၢ်မီးစကိၣ်(Moscow)တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ အတူၢ်လိာ်ယၤန့ၣ် ပကဟံးန့ၢ်သကိး မုၢ်ထူၣ်တၢ်အီၣ်အဂီၢ် လဲၤကိးယၤဆူ တၢ်အီၣ်ကျး လၢ ခရ့ၣ်မလ့ၣ် (Kremlin) တိာ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အချၢန့ၣ်လီၤ. ပလဲၤတုၤန့ၣ်ဒီး ပပာ်သူၣ်ပာ်သးလၢ နီၢ်ဒီမိၤဝၤ ဒိးတ့ဒိးဖျီအသးဝံၤသီသီဖိတဖၣ် လၢတၢ်ဖျီအကူအသိးန့ၣ် လဲၤဝဲဆူ တၢ်သွၣ်ခိၣ်လၢ ပှၤပာ်လီၤပှၤသုးဖိတဖၣ် လၢပှၤတသ့ၣ်ညါတဖၣ် ဖဲလၢ ခရ့ၣ်မလ့ၣ် တိာ်အဒူၣ်အချၢန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ကဒိးန့ၢ်ဝဲ တၢ်တ့တၢ်ဖျီ မုၢ်နံၤသးဖှံ ဒ်သိးအံၤအဂီၢ်န့ၣ် ပှၤဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤသးသမူတဖၣ်အဂီၢ် တၢ်မၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဖိအံၤစ့ၢ်ကီး ပှၤဒိးတ့ဒိးဖျီအသးတဖၣ် ထၢနုာ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအသးတဖၣ်အံၤ ဖျါသညူးသပှၢ် ဖဲနီၢ်ဒီမိၤဝၤတဖၣ် ဒိတၢ်ဂီၤလၢ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်လၢၢ်ထူၣ် ကပၤတချုးလၢ အပာ်လီၤ တၢ်ဖျီအဖီတဖၣ် လၢလၢၢ်ထူၣ်အခီၣ်ထံးန့ၣ်လီၤ.
ပဝဲကိးဂၤအလီၢ်အိၣ်လၢ ပကဘၣ်စံးဘျုးပှၤလၢ ဟ့ၣ်လီၤအသးသမူတဖၣ် ဒ်သိးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်မူအလၢအပှဲၤ လၢတုၤထီၣ်, ထီၣ်ဘးအပတီၢ်တပတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးတဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်ခဲလၢာ် ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးလၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်ဘၣ်. ပမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ သ့ၣ်ဖျၢၣ်ထူၣ်စုညါလိၤန့ၣ်ဒီး လၢတၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤကစၢ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအလိၤ ပတၢ်အိၣ်မူတဖၣ် ပဒ့ၣ်ကမၣ် အိၣ်ဝဲထဲလဲၣ်ထဲလဲၣ်န့ၣ်…
စံးဘၣ်တဲဘၣ်ပှၤဂၤတက့ၢ်
ကီၢ်အမဲရကၤကီၢ်ခိၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် (Abraham Lincoln) အဖိခွါ ရီဘၢး ထိး(ဒ) လ့ကၢၣ် (Robert Todd Lincoln) န့ၣ် အိၣ်မူအိၣ်ဝဲ ဖဲတၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ် သၢထံၣ် မၤအသးအဆၢကတီၢ်, ဒ်အမ့ၢ် အပၢ်ဘၣ် တၢ်မၤသံ, ဃုာ်ဒီး ကီၢ်ခိၣ် ကၠ့ ကးဖံ (James Garfield) ဒီး ဝ့လယၢၣ် မဲးက့လ့ (William McKinley)တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ကူၣ်သံအဝဲသ့ၣ်အကတီၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ် တၢ်မၢဖိ စီၤယိၤဟၣ် အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဘၣ်ဝဲ ဖဲလၢ တၢ်စံၣ်စိတဲစိၤအပူၤ တၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ် မၤအသး လွံၢ်ထံၣ်အပူၤ လၢအမ့ၢ် ဟါတၢ်အီၣ်လၢခံကတၢၢ် ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢ က့ၤသစ့ၤမနၤတၤသၣ်လီၤ, အတၢ်ဒိးသံအသးလၢ ထူၣ်စုညါအလိၤ ဒီးကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ် အတၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤ အတၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်န့ၣ် ကွၢ်ဆိကမိၣ်အီၤတက့ၢ်. တၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ်တဖၣ်အံၤ မၤအသးအဆၢကတီၢ် ဘၣ်မနုၤအဃိ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ကဲထီၣ် ပှၤအုၣ်အသးတဂၤလဲၣ်န့ၣ် စီၤယိၤဟၣ်သ့ၣ်ညါဝဲဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.…
လၢၢ်လါအဲး သရိာ်ဒၢလွဲတဖၣ်
လၢၢ်ဧိၤလ့ဧိၤတဖၣ်အကျါ လၢၢ်လါအဲး(Bluestone)မ့ၢ်လၢၢ်တကလုာ်လၢ ပှၤဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤမ့ၢ်ဒိတီၢ်အီၤဒီး လၢၢ်လါအဲးတဖၣ်အံၤ အကလုၢ်သီၣ်ထီၣ် ဒ်သိးပှၤသံကျံတၢ်အပိးအလီသီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝ့(လ)အထံကီၢ်, ဒူသဝီအမံၤ မဲၣ်ချိၣ်ဟီး (Maenclochog) အခီပညီန့ၣ် ‘ဒၢလွဲ’ မ့တမ့ၢ် ‘လၢၢ်လၢအသီၣ် ဒ်ဒၢလွဲ’ ဒီးစူးကါဝဲလၢၢ်လါအဲးတဖၣ် ဒ်သရိာ်ဒၢလွဲအသိး တုၤလၢ နံၣ်ကယၤ တဆံဃိးဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤသးစဲလၢ ကီၢ်အဲကလံးပူၤ လၢၢ်ထူၣ် စကိးဟဲး(ခၠ)(Stonehenge) တဖၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤ လၢလၢၢ်လါအဲးတဖၣ် ဒီးကဲထီၣ် တၢ်ကမၢကမၣ်လၢ ပှၤတနီၤအဂီၢ် လၢလီၢ်ကဝီၤ အတၢ်ပနီၣ် လၢၢ်ထူၣ်တဖၣ်အံၤ လၢသီအတၢ်ပညိၣ်ကမ့ၢ် တၢ်သူၣ်ဝံၣ်သးဆၢတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဃုထံတၢ်တနီၤစံးဝဲလၢ လၢၢ်လါအဲးတဖၣ်အံၤ မ့ၢ်လၢအလုၢ်အပှ့ၤအိၣ်ဒီးအကလုၢ်သီၣ်မုာ်အဃိ ဘၣ်တၢ်ဟဲစိာ်န့ၢ်အီၤလၢ မဲၣ်ချိၣ်ဟီးသဝီအကပၤ တၢ်လီၢ်လၢ အယံၤဝဲ မံၤလာ်ခံကယၤန့ၣ်လီၤ.
လၢၢ်လၢ အကလုၢ်သီၣ် ဒ်တၢ်သံကျံအကလုၢ်သီၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်လီၤလး လၢယွၤအတၢ်ဘၣ်တ့ အဒိၣ်အမုၢ်တမံၤ ဒီးဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ပှၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်ကတိၤလၢ အတၢ်လဲၤနုာ်လီၤဆူ ဝ့ၢ်ယရူၤရှလ့ၣ် အဆၢကတီၢ် ဖဲထီလၣ်အမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဂီၢ်မုၢ်တဖၣ် စံးထီၣ်ပတြၢၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအဃိဒီး ယူဒၤတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်…
တံၤသကိးတဖၣ်ဒီး ဒုၣ်ဒါတဖၣ်
ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ကဲနၢး အံ. ဘ့လ့ၣ် (Kenneth E. Bailey) ကတိၤပာ်ဖျါထီၣ် အၤဖြံၤကၤထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလၢ အမၤလိန့ၢ်ဝဲ တၢ်ကဘၣ်ဟံးဃၥ်ပၢၤဃာ်, တၢ်အိၣ်အသးက့ၢ်ဂီၤ လီၤဆီတမံၤမံၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ထံကီၢ်တဖၣ် အတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး အတဝၢပူၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး အဂ့ၤအဝါဒီး ကီၢ်အံၣ်စရ့လး ဃုာ်ဒီးထံကီၢ်တဖၣ်လၢ အိၣ်ကဝီၤဃာ် ကီၢ်အံၣ်စရ့လးန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤတဂၤသံကွၢ်အီၤလၢ မ့ၢ်အထံကီၢ်ဂၢၤဃာ် တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး ထံကီၢ်တဖၣ်အံၤ လၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဟးဂီၤညီန့ၣ် မ့ၢ်မၤဝဲ ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ဒီးစံးဆၢဝဲ “ပဃုထၢ ပတံၤသကိးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပတဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ပတံၤသကိးတဖၣ် လၢကဃုထၢ ပဒုၣ်ပဒါလၢ ပဂီၢ်န့ၣ်ဘၣ်”လီၤ.
တၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်ကူၣ်လၢအဂ့ၤ ဒီးကဲဘျုးဝဲနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအၤဖြံၤကၤ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤ ဒုးနဲၣ်ဒိလီၤဝဲလၢ ထံကီၢ်တဖၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အပတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢ စီၤပီလူး ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲ အပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိးကမၤဝဲ အိၣ်မူဝဲလၢ အနီၢ်ကစၢ်နီၢ်တဂၤ အပတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ကွဲးဖးထီအံၤအပူၤ လၢပာ်ဖျါထီၣ် ခီဖျိလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်…
တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဒီးတၢ်မၤသးနီၢ်နီၢ်
ဖဲဒီရံး(စ)ခံ(စ)ကူးဝ့ (Doris Kearns Goodwin)ဆၢတဲာ်လၢ ကကွဲးလံာ်တဘ့ၣ်လၢ အဘၣ်ထွဲဒီး အၤဘြၣ်ဟၣ် လ့ကၢၣ်(Abraham Lincoln), တၢ်ဂ့ၢ်လၢအအိၣ်အသး တခီမ့ၢ် လံာ်အဘ့ၣ်လၢ အဘၣ်ထွဲဒီး အမဲရကၣ်ကီၢ်ခိၣ်တဆံဃုဂၤတဂၤ အဂ့ၢ်အံၤ, ဘၣ်တၢ်ကွဲးတ့ၢ်လံအီၤလၢ လံာ်အဘ့ၣ် တကလးလွံၢ်ကထိ ဒီးတၢ်အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်သးအံၣ်သးဆံး လၢအဝဲအဂီၢ် လၢကကွဲး ကီၢ်ခိၣ်အံၤအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်မနုၤ ကအိၣ်တ့ၢ်ဒံးလၢ ကီၢ်ခိၣ်လၢ အဘၣ်တၢ်အဲၣ်အီၤတဂၤန့ၣ်လဲၣ်. ဘၣ်ဆၣ်တၢ်ကီမနုၤတမံၤမးတြီဆၢအီၤတန့ၢ်ဘၣ်, ဒီး ကူးဝ့ အတၢ်မၤအံၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဒီးအဝဲကွဲးလံာ်လၢ အမ့ၢ်လၢ “ကရူၢ်ဖိတဖု လၢအပြၢလိာ်သးတဖၣ်,အၤဘြၣ်ဟၣ် လ့ကၢၣ် လၢအမ့ၢ်ပှၤဖျိးစိလၢ ထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်” န့ၣ်လီၤ. အဝဲအတၢ်ထံၣ်သီသံၣ်ဘှဲလၢ လ့ကၢၣ်အတၢ်ကဲခိၣ်ကဲနၢ်, ကဲထီၣ်လံာ်တဘ့ၣ် လၢအဖျိးစိကတၢၢ် ဒီးဘၣ် တၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ အအါကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤတၢ်မၢဖိစီၤယိၤဟၣ် ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ် တၢ်လၢအတၤအီၤလၢ အလီၤဆီတမံၤ ဖဲအဝဲကွဲး ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်သံအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲအတၢ်ကွဲး အဆၢဖိ အကတၢၢ်တဆၢ ပာ်ဖျါထီၣ်လၢ “တၢ်အဂုၤအဂၤ လၢယ့ၣ်ရှူးမၤဝဲန့ၣ် အိၣ်စ့ၢ်ကီးအါမံၤလီၤ.…
ပှၤဂီၢ်မုၢ်
ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီး ပှၤကွဲးလံာ် ဟးနၣ် အရဲး(ထ)(Hannah Arendt) (၁၉ဝ၆-၇၅) ကွၢ်ထံဒီးထံၣ်န့ၣ်ဝဲလၢ, “ပှၤကညီတဖၣ် ဘၣ်တၢ်ထံၣ်သ့ၣ်ညါလၢ ထီဒါတြီဆၢပှၤပၢထံကီၢ် လၢအစိကမီၤအဒိၣ်ကတၢၢ်တဖၣ် ဒီးဂ့ၢ်လိာ်ဝဲလၢ ကတီၢ်လီၤကဒွံကျိာ်လၢအမဲာ်ညါန့ၣ်လီၤ”. အဝဲတဲအါထီၣ်ဝဲလၢ, “ဘၣ်ဆၣ် အနီၢ်ကီၢ်တခီ တၢ်အစုကဝဲၤတအိၣ်သနာ်က့ တၢ်ဆၢထၢၣ်တြီဆၢ ပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢ အဘၣ်တၢ်ဆှၢကမၣ်ဒီး ခိၣ်ကိၤနၢ်ကိၤလၢ တၢ်သးဂဲၤတဖၣ် သ့ဝဲန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ထဲပှၤစှၤဂၤန့ၣ်လီၤ”. ဒ်အမ့ၢ်ပှၤယူဒၤဖိအသိး, အရဲး(ထ) ထံၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲၢ်ဘၣ်လၢ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ လၢအထံအကီၢ်ဒၣ်ဝဲ လၢကီၢ်ကၠၢမနံၣ် (Germany)အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်တူၢ်လိာ်မုာ်မ့ၢ် တဒိးန့ၢ်ဘၣ်လၢ ပှၤတဝၢပူၤဘၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ တၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုး ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၢဖိစီၤပီလူး လဲၤခီဖျိဘၣ်ဝဲ တၢ်တတူၢ်လိၣ် ဒ်သိးအံၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ဒ်အဘၣ်သိၣ်လိမၤယုၤ ဒ်ဖၤရံၤၡဲ ဒီးရၤဘံအသိး, စီၤပီလူး အသးသမူဆီတလဲအသး ဖဲအထံၣ်လိၣ်အသးဒီး ယ့ၣ်ၡူးလၢအဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲအလဲၤတၢ်ဆူ ဝ့ၢ်ဒၤမ့ၤစ့း ဒ်သိးကမၤအၢမၤနး ပှၤလၢအစူၢ်နာ် ခရံာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ(မၤတၢ် ၉). အသးသမူ လဲလိာ်သးဝံၤအလီၤခံ, တၢ်မၢဖိစီၤပီလူးသ့ၣ်ညါဘၣ်ဝဲ အဘၣ်တၢ်စူးကွံာ်ညိကွံာ်အီၤလၢ အပှၤကလုာ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. လံာ်…
ယနၢ်ဟူ ဒၢလွဲသီၣ်ထီၣ်
“ယနၢ်ဟူဒၢလွဲသီၣ်ထီၣ် လၢခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အမုၢ်နံၤ” န့ၣ် မ့ၢ်ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အတၢ်သးဝံၣ်လၢ အလီၤတိၢ်လီၤဆီနီၢ်နီၢ်တယုၢ်, ဘၣ်တၢ်ဒိးသန့ၤအသး လၢထါတယုၢ် ဒီးဘၣ်တၢ်ကွဲးန့ၣ်အီၤလၢ ဟဲနရံၣ် ဝဲး(စ)ဝီး(သ) လီဖဲလိၤ (Henry Wadsworth Longfellow) န့ၣ်လီၤ. ညီနုၢ်ပမုၢ်လၢ် ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အတၢ်သးခုဒီး တၢ်မၤမုာ်မၤဖှံပှၤသးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ်န့ၣ်, ထါအဖျၢၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်သးအုးဖးဒိၣ်ဒီး ကိးထီၣ်ဝဲ “လၢတၢ်သးဟးဂီၤ ယဆုးလီၤယခိၣ်/ ဒီးစံးတၢ်မုာ်တအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်/ မ့ၢ်လၢတၢ်သးဟ့အဂံၢ်ဆူၣ်, ဒုၣ်ဒွဲၣ် ကလူးအတၢ်သးဝံၣ်/ တၢ်အမုာ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ, တၢ်ဂ့ၤ ကဘၣ်ပှၤကညီ”န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဒီး တၢ်သးဟးဂီၤအံၤ သုးအသးဆူညါ ဆူတၢ်မုၢ်လၢ်အပူၤ ဒီး မၤမုာ်မၤကျၢၤက့ၤပှၤ, ဒီးစံး “ယွၤတသံဘၣ်, ဒီးယွၤတမံဘၣ်/ တၢ်အၢကဃၣ်ကွံာ်, တၢ်တီမၤနၢၤလုၢ်ဘၢ/ တၢ်အမုာ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ, တၢ်ဂ့ၤတၢ်ဝါကဟဲလီၤဘၣ် ပှၤကညီ” န့ၣ်လီၤ.
တၢ်မုၢ်လၢ်ဟဲထီၣ်ဝဲလၢတၢ်သးအုးထါအက့ၢ်အဂီၤအံၤ ပထံၣ်န့ၢ်အီၤစ့ၢ်ကီးလၢ တၢ်သးအုးအထါတဖၣ် လၢလံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်သတးဒီး, စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၄၃:၁ စးထီၣ်ဝဲ လၢပှၤကွဲးထါ အတၢ်ကိးပသူထီၣ် ဘၣ်ဃးဒီး အဒုၣ်အဒါတဖၣ်…
ဆိၣ်ကရ့ထံးကရၢ
ဖဲ ၁၉၄၁ န့ၣ် ဆိၣ်ကရ့ထံး(Socratic)ကရၢ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤ ဖဲကီၢ်အဲကလံး, အီးစဖီး (Oxford)ဖၠၣ်စိမိၤလီၤ. တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤ ဒ်သိးကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါတၢ်ကတိၤဂ့ၢ်လိာ်လၢ ပှၤနာ်ခရံာ်တဖု ဒီးပှၤတနာ်ယွၤ ပာ်ဖှိၣ်ဒီးပှၤလၢတသ့ၣ်ညါယွၤတဖုလီၤ.
တၢ်တဲးလိာ်ဃိလိာ်ဘၣ်ထွဲ သူၣ်ဂ့ၢ်သးကျိၤန့ၣ် တၢ်တညီနုၢ်မၤအီၤ ဖဲဖၠၣ်စိမိၤလၢတမ့ၢ် ခရံာ်ဖိအတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်အပူၤန့ၣ်ဘၣ်. တၢ်လၢလီၤလးတခီ မ့ၢ်ဝဲဆိၣ်ကရ့ထံးကရၢ အပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤ မ့ၢ်ဝဲ ခရံာ်ဖိပှၤသ့လံာ် သရၣ်ဖးဒိၣ် စံၣ်.အဲး လူဝံး (C. S. Lewis) ဒီးကဲတ့ၢ် ကရၢခိၣ်(၁၅)နံၣ်လီၤ. ဆၢဝဲလၢ ပှၤကမၤကွၢ်အတၢ်ဆိကမိၣ် ဒီးလူဝံးနာ်ဝဲလၢ တၢ်နာ်ခရံာ်လဲၤခီဖျိတၢ်မၤကွၢ်အီၤ ဃံးထီၣ်ဃံးထီၣ်သ့ဝဲလီၤ. အဝဲသ့ၣ်ညါဝဲလၢ တၢ်နာ်ခရံာ်အံၤ အိၣ်ဒီးအဂ့ၢ်လၢ ပတူၢ်လိာ်အီၤသ့ ဒီးတၢ်မၤသးတဖၣ်လၢ ပဆိကမိၣ်နီၤဖးအီၤ သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်နၢ်ပၢၢ်အီၤသ့န့ၣ်, လူၤဝံး မၤပိာ်ဝဲ စီၤပ့းတရူးအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ် ပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤတၢ် ခရံာ်ဖိလၢလီၤပြံလီၤပြါတဖၣ် ဒ်တၢ်မၤသ့ၣ်နီၣ်အဝဲသ့ၣ် လၢ ၁ ပ့း ၃:၁၅ အပူၤ “ပာ်စီဆှံကစၢ်ခရံာ်လၢသုသးကံၢ်ပူၤတက့ၢ်. ဒီးကယဲၢ်ပှၤလၢအသံကွၢ်သုလၢ တၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်လၢသုပူၤ အဂ့ၢ်အကျိၤကိးဂၤဒဲးန့ၣ် အိၣ်ကတီၤသုသးထီဘိလၢ…
တၢ်သးထီၣ်သးဖျိး
“ကွၤနံကၣ်” (Guernica)န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂီၤလၢ ဘၣ်ဃးဒီး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအဂ့ၢ်လၢ အကါဒိၣ်ဒီး ဘၣ်တၢ်ကွဲးတ့ ဒုးနဲၣ်ဖျါအီၤလၢ ဖးပလိၤ ပံၣ်ကၤစိၤ(Pablo Picasso)န့ၣ်လီၤ. ပံၣ်ကၤစိၤ မ့ၢ်ပှၤခ့ခါ ပှၤတ့တၢ်ဂီၤ လၢအလဲၤလၢ ပှၤဂၤအမဲာ်ညါတဂၤ ဒီးတၢ်ဂီၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲ ပှၤစပ့န့းဖိ(Spanish)အဝ့ၢ်လၢ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤ ဖဲ ၁၉၃၇ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. အကတီၢ်ဖဲ ပှၤစပ့န့းဖိတဖၣ် ပူထီၣ်ထီဒါတၢ်ဒီး တၢ်မၤအသးဆူ တၢ်ဒုးဖးဒိၣ်ခံဘျီတဘျီ ကစးကဲထီၣ်သးအခါ ပှၤစပ့န့းသုးပဒိၣ်ဟ့ၣ်ဝဲ တၢ်ပျဲလၢ ပှၤနၣ်စံၣ်ကၠၢမနံၣ်(Nazi Germany)အကဘီယူၤတဖၣ် ကတ့ၢ်လီၤပာ်လီၤမ့ၣ်ပိၢ်လၢ တၢ်ကၠီးလိမၤကွၢ်တၢ်အလီၢ်လၢ ဝ့ၢ်ကွၤနံကၣ်ဖိန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်ကတိၤဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤဝ့ၢ်ဖိအတၢ်သံလၢ တၢ်တ့ၢ်လီၤပာ်လီၤ မ့ၣ်ပိၢ်ဆူ ကမျၢၢ်အိၣ်ဆိးတၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ပံၣ်ကၤစိၤ တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂီၤအံၤ ထုးန့ၢ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလၢအခိးကွၢ်တဖၣ်အသးပူၤ တၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ် ဒီးကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤ လၢတၢ်ကတိၤဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်ဘၣ်ဃးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် အတၢ်သ့မၤဟးဂီၤ တၢ်သးသမူဆူ ပှၤတဂၤဘၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.
ပဝဲဒၣ်လၢ ပအိၣ်ဒီးတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤသးလၢ ပတအဲၣ်ဒိးမၤဟးဂီၤ ပှၤကညီတဖၣ်အသးသမူအဂီၢ်န့ၣ် ပဂ့ၤသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအတၢ်ကတိၤဖျါဝဲဖဲ မးသဲ…
တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဟံၣ်
ဖဲ ၁၈၈၉ နံၣ်န့ၣ်, တၢ်သူၣ်ထီၣ် ဟံၣ်အတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဟဲအိၣ်ထီၣ် ဖဲကီၢ်အမဲရကၤလီၤ. ဖဲတၢ်မၤလီၢ်န့ၣ်, စဲးဖီကဟၣ် ထုးထီၣ် ဒၢးခီ/အူးခဲ(brick)တနံၤန့ၣ် အဖျၢၣ် ၃၂,၀၀၀ လီၤ. တၢ်မၤဝဲန့ၣ် မၤဘၣ်တၢ်ဆူညါ ဃုနံၣ် တုၤ ကၠီးဘဲ(န)ဒါဘဲး ခံဂၤတဂၤ (George Vanderbilt II) အ “တၢ်ယီၤခါဟံၣ်” ဝံၤဝဲတစု, န့ၣ်လီၤ. ဘ့(လ)မီ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်ကဝီၤ (Biltmore Estate) လၢအအိၣ်လၢ ဝ့ၢ်အး(ရှ)ဘ့လၣ် (Ashevilla), လၢကီၢ်စဲၣ်ခဲရိလဲနၤကလံၤစိး(North Carolina) ဟဲအိၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. တုၤမုၢ်မဆါတနံၤတစု, တၢ်လီၢ်ဝဲန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဆိးလီၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်လၢ ကီၢ်အမဲရကၤအပူၤ, ဒီးဒၢးအိၣ်ဝဲ အဖျၢၣ်၂၅၀ (ပာ်ဃုာ်လီၢ်မံဒၢး ၃၅ ဒၢး ဒီးတၢ်လုၢ်ထံဒၢး ၄၃ ဒၢး) လၢအဟံးန့ၢ် တၢ်လီၢ် ၁၇၈,၉၂၆ စကွဲယါပ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤအံၤ, နထိၣ်သတြီၤဒီး တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢ ယ့ၣ်ရှူးစံးဘၣ်တဲဘၣ် အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ် လၢအဖျါဝဲဖဲ မးသဲ…