ဟံၣ်ဃီလၢခရံာ်အပူၤ

ဒီရသံၣ်(Dorothy)စံးဝဲ, “တၢ်လီၢ်ဒ်သိးဟံၣ်တအိၣ်နီတပူၤဘၣ်,”ဒီး ဆဲးထူလီၤအခီၣ်ဖံးဂီၤဂီၤအခံလီၤ. ဖဲတၢ်တဲပူ “The Wizard of Oz” (တၢ်သမူပယၢ်လၢအီး(ဇ) )အပူၤ, တၢ်အံၤ မ့ၢ်ကျဲလၢအလီၤလးဒိၣ်မး လၢအကဆှၢကဒါက့ၤ ဒီရသံၣ် ဒီးထိထိၣ် (Toto)ခံဂၤ လၢ အီး(ဇ) (Oz) ဆူအဟံၣ်လၢ ဝ့ၢ်ခဲ(န)စၢးန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်ဟဲဝံတဂ့ၤဘၣ်အပူၤ, ပှၤကိးဂၤအဂီၢ် ခီၣ်ဖံးဂီၤဖိ တအိၣ်ဝဲလၢလၢ လီၢ်လီၢ်ဘၣ်. ပှၤအါဂၤအသးကလၢၢ်ဘၣ်ဝဲ ဒ်သိး ဒီရသံၣ် အတၢ်ဆၢက့ၤဆူအဟံၣ် ဘၣ်ဆၣ်, ပထံၣ်ဘၣ်လၢ ဟံၣ်-တၢ်လီၢ်အဘၣ်ထွဲဒီးပှၤအံၤ, ဘၣ်တဘျီဘျီန့ၣ် ပကစံးကတိၤအီၤ ညီန့ၢ်ဒံး ပကမၤအီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဟီၣ်ခိၣ်လၢ အဆီတလဲသးညီ ဒီးလၢအမ့ၢ်တၢ်တစိၢ်တလီၢ်အပူၤ တၢ်အိၣ်မူ အိၣ်ဂဲၤန့ၣ်, တၢ်အစၢပိာ်ထွဲထီၣ်အခံတဖၣ်ကျါ တမံၤမ့ၢ်ဝဲ ပသးကလၢၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်တဘၣ်ထွဲဒီးပှၤ - ပဆိကမိၣ်ထီၣ်လၢ မ့ၢ်ပကထံၣ်န့ၢ် တၢ်လီၢ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီးပှၤနီၢ်နီၢ် ဘၣ်ကသ့ကစီဒီဧၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သးပလၢၢ်ဘၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်က့ၤ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီနီၢ်နီၢ် ဒ်စံၣ် အဲး(စ) လူဝ့း(စ) ပာ်ဖျါဝဲ, “ယမ့ၢ်ထံၣ်လီၤက့ၤယသးလၢ ယတၢ်ဆၢမိၣ်န့ၢ်ဘၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်လဲၤခီဖျိတဖၣ်…

နီၤဟ့ၣ် နတၢ်စူၢ်တၢ်နာ်

လၢ ၁၇၀၁ နံၣ်န့ၣ်, အဲကလံးဖှံထံ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ် (the Church of England) စးထီၣ်သူၣ်ထီၣ် ‘တၢ်ရၤလီၤတၢ်သးခုကစီၣ်ကရၢ’ (The Society for the propagation of the Gospel) ဒ်သိး ကဆှၢလီၤ ပှၤစိာ်တၢ်သးခုကစီၣ်တဖၣ် ဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဃုထၢဝဲမီထိၣ် လၢလဲးတ့ၣ် (Latin) ကျိာ် မ့ၢ်ဝဲ “ထရၣ်စံယဲး အၤဒံၣ်ဘၤ နး(စ)” (transiens adiuva nos), ဒီး အခီပညီမ့ၢ် “ဟဲဒီး မၤစၢၤပှၤတက့ၢ်” န့ၣ်လီၤ. လၢနံၣ်ကယၤတၢလံၤလံၤ, တၢ်ကိးဒ်သိးအံၤ မ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကိးတၢ်သးခုကစီၣ်အကလူးတဖၣ်, ဒ်အမ့ၢ်ပှၤပိာ်ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအခံတဖၣ် စိာ်ခရံာ်အတၢ်အဲၣ်, ဒီးအတၢ်ပျၢ်တၢ်ဒဲးဘး ဆူဟီၣ်ခိၣ်လၢ အလိၣ်ဘၣ်တၢ်သးခုကစီၣ်အံၤနီၢ်နီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လံာ်ကျိၤ “ဟဲဒီးမၤစၢၤပှၤတက့ၢ်” အံၤ အိၣ်ဟဲဝဲလၢ “မၤက့းဒနံအတၢ်ကိး” ဖျါဖဲလံာ်မၤတၢ် ၁၆ န့ၣ်လီၤ. မၤတၢ် ၁၆:၈ ပာ်ဖျါဝဲ စီၤပီလူးဒီးအပှၤမၤသကိးတၢ်တဖု…

ယွၤအတၢ်ပညိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ အပှဲၤဒီးတၢ်ကူၣ်သ့

ကီၢ်အဲကလံးအဘီမုၢ် (The United Kingdom) န့ၣ် အိၣ်ပှဲၤဝဲဒီး တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲနလဲၤတပူၤ လၢ်လၢ်န့ၣ်, နကထံၣ်ဘၣ် ထးဘ့ၣ်ဘၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ကွဲးတဖၣ်လၢအလိၤ လၢတၢ်မၤလၤကပီၤ ပှၤမံၤဟူသၣ်ဖျါ လၢတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤ (မ့) တၢ်မၤသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတဖၣ် ဖဲတၢ်ဂ့ၢ်အကါဒိၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်အသး န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ထးဘ့ၣ်ဘၣ်ဖိတဖၣ်အကျါတဘ့ၣ်အလိၤ တၢ်ကွဲးဖိတထံၣ်န့ၣ် ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤနံၤအဒိအတဲာ်, လၢပှၤအဲကလံးဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအမၤမုာ်မၤဖှံပှၤသးန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်လီၢ် ဝ့ၢ်စဲဒဝ့း (Sandwich), ကီၢ်အဲကလံး (England), လၢတမှံၤဟံၣ်ဒွဲတဖျၢၣ်အချၢန့ၣ် ထးဘ့ၣ်ဘၣ်ဖိလၢအတူၢ်န့ၢ်ခီၣ်ကဲတဘ့ၣ်အလိၤ တၢ်ကွဲးအိၣ်ဝဲလၢ, “တၢ်လီၢ်တတီၤအံၤ, ဖဲလါစဲးပတ့ဘၢၣ်, ၅ သီ, ၁၇၈၂ နံၣ်န့ၣ်, တၢ်မၤအသးတအိၣ်ဘၣ်နီတမံၤဘၣ်” န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်တဘျီဘျီ, ပတၢ်ဃ့ထုကဖၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဖျါလၢတၢ်ကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်တအိၣ်နီတမံၤလၢပဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပဃ့ဝံၤဃ့, ပဆၢမုၢ်လၢ်လၢ ကစၢ်ယွၤကစံးဆၢပှၤအခဲအံၤတဘျီဃီအဃိ, ပဟဲစိာ်ပတၢ်ဃ့သကွံၢ်ကညးတၢ်တဖၣ် ဆူပပၢ် ကစၢ်ယွၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤကွဲးလံာ်ထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ, စီၤဒၤဝံး ဖဲအဃ့ဘါထုကဖၣ်တၢ်န့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်သးတံာ်တာ် ဒ်သိးအံၤဖဲ စံး၁၃:၁ အပူၤ…

ဃုထၢလူၤပိာ်ကစၢ်ယွၤအကျဲ

တၢ်ကစီၣ်လံာ်ပရၢ ဒ့လံၤ မ့ရၢၣ် (Daily Mirror) ပာ်ဖျါထီၣ်လၢ ညီနုာ်ပှၤကညီတဖၣ် ပာ်လီၤတၢ်ဆၢတဲာ် အဘျီ ၇၇၃, ၆၁၈ ဘျီ လၢအသးသမူ ဒီတစိၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဲကလံး တၢ်ကစီၣ်လံာ်ပရၢအံၤ ပာ်ဖျါကဒီးဝဲ “တၢ်ဆၢတဲာ်တဖၣ်အကျါ တၢ်ဆၢတဲာ် ၁၄၃,၂၆၂ ထံၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်ဆၢတဲာ်လၢ ပကဘၣ်ပီၢ်ယၢ်လီၤက့ၤပသးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ”. တၢ်ကစီၣ်လ့ာ်ပရၢဒၢးအံၤ လဲၤမၤန့ၢ် နီၢ်ဂံၢ်နီၢ်ဒွးတဖၣ်အံၤဒ်လဲၣ်န့ၣ် ယတသ့ၣ်ညါဘၣ်ဆၣ်, လၢပတၢ်အိၣ်မူဒီတစိၤအံၤ ပအိၣ်ဒီးတၢ်ဆၢတဲာ်တဖၣ် လၢပဂံၢ်ဒွးတလၢာ်န့ၣ် ဖျါဆှဲဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲလၢပဆိကမိၣ်ထီၣ် ပတၢ်ဃုထၢ ကိးမံၤဒဲးန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်အဘျုး (ဂ့ၤမ့ၢ်ဂ့ၤ အၢမ့ၢ်ဂ့ၤ) လၢအပိာ်ထွဲထီၣ်အခံတဖၣ်, ဒီးတနီၤနီၤ ကမ့ၢ်တၢ်လၢအကါဒိၣ်, ဒိၣ်န့ၢ်ဒံး တၢ်အဂုၤအဂၤတဖၣ် အဃိ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် တၢ်ဆၢတဲာ်အါတက့ၢ်န့ၣ် အိၣ်ပတုာ်အသးန့ၣ်လီၤ.

ဖဲတၢ်လဲၤဝ့ၤဝီၤလၢ ပှၢ်မုၢ်ကနၢအနံၣ်လွံၢ်ဆံဝံၤအလီၢ်ခံ, ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် တုၤဃီၤဆူတၢ်လီၢ်လၢကနုာ်လီၤဆူ ထံသီကီၢ်သီတဘ့ၣ်အမဲာ်ညါ န့ၣ်လီၤ. အကတီၢ်လၢခံ, ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်နုာ်လီၤဆူ ကီၢ်အပူၤဝံၤ, ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်အခိၣ်အနၢ် စီၤယိၤရှူ တဲဖျါထီၣ် တၢ်ဃုထၢတမံၤလၢ…

တၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်ဃး ခရံၥ်အတၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်

ဖဲ ၁၉၆၂ နံၣ် လါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ်န့ၣ် ၦၤဃုမၤလိသ့ၣ်ညါဂံၢ်သဟီၣ် ကၠီ တဘလူၣ်. မီးခၠလံၣ် (John W. Mauchly) စံးဝဲ “ပိၥ်ခွါဖိသၣ် မ့တမ့ၢ် ပိၥ်မုၣ်ဖိသၣ်လၢ ကမၤအနီၢ်ကစၢ်အခီၣ်ဖၠူထၢၣ်တသ့ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်န့ၣ် ပကစံးကတိၤဆိပာ်အဂ့ၢ်အဂီၢ် တၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤမနုၤမးတအိၣ်ဘၣ်” န့ၣ်လီၤ. အဆၢကတီၢ်ဖဲ မီးခၠလံၣ် စံးကတိၤဆိတၢ်အံၤ, ဖျါလၢတလီၤနာ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဒီးဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်လီၤကမၢ ကမၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ, တၢ်စူးကါခီၣ်ဖၠူထၢၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, စုဖီၣ်လီအတၢ်ပိးတၢ်လီတဖၣ် မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်, မ့ၢ်ဒၣ်ဖိသၣ်ဆံးတဂၤ မၤလိန့ၢ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အဆိကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဖဲလၢ မီးခၠလံၣ် စံးကတိၤဆိပာ်တဖၣ် လၢထီၣ်ၦဲၤထီၣ်ဝဲအသိး, တၢ်စံးကတိၤဆိပာ်တၢ် အဂၤ လၢအကါဒိၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမး - လၢလံာ်စီဆှံအပူၤ ဝံတဖၣ်စံးကတိၤဆိဘၣ်ထွဲဒီး ကစၢ် ခရံၥ်အတၢ်ဟဲအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ, မံကၤ ၅:၂ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ “ဒီးနဲဒၣ် ဘ့ၤသလ့ဃ့ၣ် အ့ဖရးသးဧၢ, နဆံးလၢယူဒၤ အကထိတဖၣ်အကျါဘၣ်ဆၣ်ဒီး ၦၤကဟဲထီၣ်လၢနပူၤ ဆူယအိၣ်လၢ အက ကဲထီၣ် ၦၤပၢတၢ်လၢအံၣ်စရ့လးအဖီခိၣ်လီၤ. ၦၤတဂၤန့ၣ်…

ကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲဒီး တၢ်စံးဘျုးစံးထီၣ်ပတြၢၤကိးမံၤ

ပှၤအါဒံအါဂၤ စံၣ်ညီၣ်တဲာ်ဝဲလၢ ဖၣ်ရဲတ့ၣ် (Ferrante) ဒီး တ့ၣ်ကၣ် (Teicher) မ့ၢ်ပှၤဒ့တနၢ် အသ့ကတၢၢ်ဃံာ်ခံတဖု လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ကိးကတီၢ်ဒဲးန့ၣ်လီၤ. ပှၤခံဂၤ ပာ်ဖှိၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်သံကျံအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဃိ, အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် ဒ်စုလွံၢ်ခီ လၢသးတဖျၢၣ်ဃီအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤတဂၤဂၤ ဒိကနၣ် အဝဲသ့ၣ် အတၢ်သံကျံန့ၣ်ဒီး, တၢ်သံကျံလၢ ကဟ့ၣ်ထီၣ်ဝဲတဖၣ် ကဖိးမံလိာ်သးအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ် ဘၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးတၢ်အါမးလီၤန့ၣ် ပှၤသ့ၣ်ညါသ့ ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဆၣ်, အါန့ၢ်အန့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ် ပှၤလၢအအဲၣ်ဘၣ်တၢ်လၢအမၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်နီၢ်န့ၣ်, ဖဲ ၁၉၈၉ နံၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဘှံးလၢတၢ်မၤအံၤဘၣ်ဆၣ်, ဖၢၣ်ရဲတ့ၣ် ဒီး တ့ၣ်ကၣ်န့ၣ် ဘၣ်တဘျီဘျီ အလီၢ်မ့ၢ်အိၣ် ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်သံကျံတနၢ် လၢလီၢ်ကဝီၤ ပှၤဆါတနၢ်ကျးတဖၣ်အပူၤ လၢတၢ်ဒ့တၢ်အူအမူး အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ခံဂၤမ့ၢ် ပှၤကဆှီဒီဖိလၢ အအဲၣ်ဘၣ်တၢ်ဒ့သံကျံတနၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

စီၤပၤ စီၤဒၤဝံး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ပှၤလၢအအဲၣ်တၢ်ဒ့တၢ်အူ/တၢ်သံကျံ ဘၣ်ဆၣ်, အဝဲပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးဒီး ကစၢ်ယွၤ ဒ်သိးကဟ့ၣ်ထီၣ် အတၢ်သးဝံၣ်တဖၣ်…

အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤပာ်သးလၢ တၢ်ကလဲၤတၢ်အဂီၢ်

ခိၣ်ရိနၣ် တၢ်ဆါအၢ(coronavirus) မၤကီမၤခဲတၢ်အကတီၢ်, ပှၤအါဂၤတူၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်လီၤမၢ်လၢ ပှၤလၢအအဲၣ်ဘၣ်ဝဲ တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၇ သီ, ၂၀၂၀ နံၣ်, ယမိၢ်, ဘံခရီးဒၣ်(Bee Crowder), လၢ အသးအိၣ် ၉၅ နံၣ်န့ၣ်, လဲၤပူၤကွံာ်ဟီၣ်ခိၣ်, ဒီးတမ့ၢ်လၢ ခိၣ်ဘ့း-၁၉ တၢ်ဆါအၢအဃိဘၣ်ဆၣ်ဒီး ပဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ပတူၢ်ဘၣ် တၢ်သူၣ်အုးသးအုး ဒ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂုၤအဂၤတဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကဆိးသီမိၢ်တဂၤအံၤ, တၢ်ကမၤလၤကပီၤမိၢ်တဂၤအံၤ, တဂၤဒီးတဂၤပကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါလိာ်သကိးသးအဂီၢ် ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ် ကပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးန့ၣ် တသ့ဝဲဒၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အံၤအလီၢ်န့ၣ် ပစူးကါကျဲအဂၤတမံၤလၢ တၢ်ကမၤလၤကပီၤ အတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံလၢ အလုာ်ဘၢဒိၣ်စိတၢ်, ဒီးပဒိးန့ၢ် တၢ်မၤမုာ်ထီၣ်က့ၤပှၤဒိၣ်ဒိၣ် မုာ်မုာ်, ခီဖျိအတၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤမ့ၢ်ကိးက့ၤအီၤဆူဟံၣ်မုာ်လၢထးန့ၣ်ဒီး, အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤ ပာ်အသးလံအဃိ ဒီးကလဲၤဝဲလၢတၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဆူၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. မိၢ်တဂၤအံၤအတၢ်အိၣ်မူအပူၤန့ၣ် တၢ်မုၢ်လၢ်အဂၢၢ်အကျၢၤအံၤ မ့ၢ်တၢ်အုၣ်သးလၢအဖျါဒိၣ်မး, ဃုာ်ဒီးလၢအတၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်သံန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်သံသ့ၣ်သ့ၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်, ဖံးလံး ၁:၂၁, ၂၃-၂၄ အပူၤ စီၤပီလူး ကွဲးပာ်ဖျါဝဲ “လၢယဂီၢ်, ယမူန့ၣ် မ့ၢ်ခရံာ် ဒီးယသံန့ၣ်…

တၢ်အဂ့ၢ်အခၢးလၢ တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဂီၢ်

လၢယနီၢ်ဆံးအဆၢကတီၢ်, ဒ်အမ့ၢ်ပိာ်ခွါဖိတဂၤအဂီၢ်, ကၠိကရၢၢ်မ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤမၤနၢၤအီၣ်တၢ်တဖၣ် မၤနၢၤမၤဃၣ်တၢ်အလီၢ်, ဒီးဖိသၣ်ဒ်သိးယၤတဖၣ်န့ၣ် တူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၣ်ပှၤလၢ တၢ်ထီဒါ ဒီဒၣ်က့ၤပသး တန့ၢ်အါအါဘၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်မၤအၢမၤနးပှၤတဖၣ်အမဲာ်ညါ ဖဲပအိၣ်ဒီး တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဆၢကတီၢ်, တၢ်အနးကတၢၢ်တမံၤမ့ၢ်ဝဲလၢ အဝဲသ့ၣ်ကတိၤဆါပှၤ “နပျံၤတၢ်ဧါ. နပျံၤယၤ တမ့ၢ်ဘၣ်ဧါ. ဖဲအံၤပှၤလၢ အကဒီတဒၢနၤ တအိၣ်နီတဂၤဘၣ်” န့ၣ်လီၤ.

အါဘျီ လၢအကတီၢ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ယပျံၤတၢ်နီၢ်နီၢ်ဒိၣ်မး, ဒီးယဘၣ်ပျံၤတၢ်အဂ့ၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်, ယဘၣ်တၢ်ဒိတီၢ်ယၤလၢစုခိၣ်အဃိဒီး, ယသ့ၣ်ညါလၢ ယတအဲၣ်ဒိး လဲၤခီဖျိ တၢ်ဒ်သိးအံၤလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ, ဖဲယသးပူၤအိၣ်ပှဲၤဒီး တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအဆၢကတီၢ် မ့ၢ်ယမၤတၢ် မနုၤတမံၤကသ့လဲၣ်, ဒီးမ့ၢ်ယသန့ၤယသးလၢ မတၤတဂၤကသ့လဲၣ်. ဒ်နမ့ၢ် ဖိသၣ်ဃိးနံၣ်ဖိတဂၤ, ဒီးနဘၣ်တၢ်မၤနၢၤအီၣ်နၤ, လၢဖိသၣ်အသးပှၢ်န့ၢ်နၤ, ဒိၣ်န့ၢ်နၤ, ဒီးဂံၢ်ဘါဆူၣ်န့ၢ်နၤန့ၣ်ဒီး, တၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးကအိၣ်ဝဲသပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.

ပှၤကွဲးထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၁၈ န့ၣ်ပာ်ဖျါဝဲ, ဖဲအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်မၤဒၢၣ်မၤဆါအီၤန့ၣ်, လၢတၢ်ပျံၤအလီၢ်န့ၣ် အဝဲစံးဆၢမၤဆၢက့ၤဝဲ လၢတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤအသး, မ့ၢ်လၢအသ့ၣ်ညါ, တၢ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်မၤပျံၤမၤဖုးတဖၣ်အံၤန့ၣ် တမ့ၢ်ထဲအဝဲတဂၤဧိၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. စံး ၁၁၈:၆ အပူၤ…

ယမ့ၢ်မတၤလဲၣ်.

ရီဘၢး တီး လ့ကၢၣ် (Robert Todd Lincoln) ဘၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲဒၣ်လၢ အပၢ်အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ်(Abraham Lincoln), ကီၢ်ခိၣ်လၢ အမဲရကၤ ထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် အဲၣ်ဘၣ်အီၤတဂၤ, အကဒုဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. အပၢ်သံန့ၣ် ယံၢ်တ့ၢ်လံဘၣ်ဆၣ် အပၢ် အတၢ်မ့ၢ်တၢ် အစိကမီၤတဖၣ် ဒိၣ်စိလုၢ်ဘၢ ရီဘၢး အတၢ်မ့ၢ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ရီဘၢးအတံၤသကိး နးကလး မီၤရ့ ဘၢးတလၢၣ် (Nicholas Murray Butler) ကွဲးပာ်ဖျါဝဲ တၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ရီဘၢးစံးကတိၤတလီၢ်လီၢ် လၢအမ့ၢ်, “မတၤမး တအဲၣ်ဒိး လိၣ်ဘၣ်ယၤ ဒ်ဒုးယၤခိၣ်နၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် အဖိခွါလီၤ. မတၤမးတလိၣ်ဘၣ်ယၤ ဒ်မူဒါခိၣ်ခၢၣ်စးဆူ ကီၢ်အဲကလံးန့ၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဘၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် အဖိခွါလီၤ. ပူမဲၤ ခီပနံၣ် (Pullman Company)ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤ အဂီၢ် စ့ၢ်ကီး ပှၤတလိၣ် ဘၣ်ယၤန့ၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဒၣ် အၤဘြၤဟ့ၣ်လ့ကၢၣ် အဖိခွါ”…

ဝံသးစူၤ အိၣ်ဘှ့ၣ်အိၣ်ဘှီၣ်တက့ၢ်

ဝ့ၢ်ကရံဘဲး (Green Bank) မ့ၢ်ဝ့ၢ်ဖိအဆံးဖိတဖျၢၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ကီၢ်စဲၣ်ဘၤကၠံနံယၤမုၢ်နုာ် (West Virginia) အဲဖၢၣ်လါခၠၢၣ် (Appalachian) ကစၢၢ်ကလိလၢ လၢၢ်လ့ အထီၣ်ကူလီၤဆၢၣ်အါ အလီၢ်တတီၤန့ၣ်လီၤ. ဝ့ၢ်ဖိအံၤ လီၤဂာ်ဒီး ဝ့ၢ်ဆံးတဘျုးဝ့ၢ်လၢ လီၢ်ကဝီၤဖဲန့ၣ်, ဘၣ်ဆၣ် တၢ်လီၤဆီမိၢ်ပှၢ် အိၣ်ဝဲတမံၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤအိၣ်ဆိးတၢ် ဟံၣ်ဒူၣ်ဃီထၢ (၁၄၂) ဒူၣ်န့ၣ် သူဝဲ အ့ထၢၣ်နဲးတန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်မ့ၢ်လၢ ကရံဘဲး တၢ်အိၣ်ခိးကွၢ်ထံ မူပျီ,မုၢ်,လါဒီးဆၣ်တဖၣ်အတၢ်သူၣ်ထီၣ်’(Green Bank Observatory) မဲာ်ကလၤကွၢ်မူဒီပျီန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထိၣ်လိၤဃာ်ဆူ မူကပိာ်တဘိယူာ်ဃီ လၢအကမၤတၢ်ထီဘိအဂီၢ်န့ၣ်အဃိ ဝဲၤဖဲၣ် (Wi-Fi) မ့တမ့ၢ် လီတဲစိအပျိာ်ထူၣ် လၢအအိၣ်ဘူးတဖၣ် အသူတမၤတံာ်တာ်တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အမဲရကၤကလံၤစိးတခီန့ၣ် ကရံဘဲး ကဲထီၣ်တၢ်လီၢ် အဘှ့ၣ်ဘှီၣ်ကတၢၢ်အကျါတလီၢ် ဘၣ်ဃးဒီး စဲအ့ၣ်စဲးဖီကဟၣ် တကပၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဘှ့ၣ်တၢ်ဘှီၣ်န့ၣ် ဘၣ်တဘျီဘျီ မ့ၢ်ခိၣ်ဃၢၤတၢ်အိၣ်အသးအဂ့ၤကတၢၢ် လၢပကလဲၤတၢ်ဆူညါအဂီၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢ ပရ့လိာ်သးဒီး ကစၢ်ယွၤန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ…